Kemal Gözler,
İdare
Hukuku, Bursa,
Ekin Kitabevi Yayınları, 2003.
2 Cilt, 2832 Sayfa
DİKKAT!
Bu kitabın İKİNCİ BASKISI Ocak 2010'da çıktı. İkinci Baskı tanıtımı için burasını tıklayınız
Bu kitabın ÜÇÜNCÜ BASKISI Mayıs 2019'da çıktı. Üçüncü Baskı tanıtımı için burasını tıklayınız
Ana Sayfa: www.idare.gen.tr
İdare hukukunun Bİlgİ Kaynakları
I. Mevzuat.................................................................................................................................. 1
II. Mahkeme Kararları................................................................................................................. 2
A. Danıştay Kararları............................................................................................................ 3
Danıştay Dergisi............................................................................................................... 3
Danıştay Kararlarının Davacının Adıyla Zikredilmesi Gerekir........................................ 3
Danıştay Dergisi Hakkında Diğer Eeştiriler..................................................................... 7
İnternet............................................................................................................................. 7
Kazancı Danıştay Kararları CD'si.................................................................................... 7
Danıştay Kararı Derlemeleri............................................................................................. 8
Özel Derlemeler................................................................................................................ 9
B. Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları....................................................................... 9
C. Anayasa Mahkemesi Kararları........................................................................................ 10
D. Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları.................................................................................. 10
E. Yargıtay Kararları............................................................................................................ 10
F. Fransız Danıştayı (Conseil d'État).................................................................................. 11
III. Bilimsel Eserler................................................................................................................... 12
A. Genel Eserler................................................................................................................... 12
1. Fransızca.................................................................................................................... 12
2. Türkçe........................................................................................................................ 13
B. Monografiler................................................................................................................... 15
C. Makaleler (Dergiler)........................................................................................................ 15
Fransa ............................................................................................................................ 15
Türkiye........................................................................................................................... 15
Kaynak Tarama......................................................................................................................... 16
Bölüm 1
İdare Kavramı
I. İdare Organı (Organik Anlamda İdare)................................................................................... 21
A. İdare Organının Yasama Organından Ayrılması.............................................................. 21
B. İdare Organının Yargı Organından Ayrılması.................................................................. 22
C. İdare Organının Yürütme Organından Ayrılması............................................................ 22
1. Bakanlar İdareden Tamamıyla Ayrı Değildir.............................................................. 23
2. Başbakan da İdareden Tamamıyla Ayrı Değildir........................................................ 24
3. Bakanlar Kurulu da İdareden Tamamıyla Ayrı Değildir............................................. 24
4. Cumhurbaşkanı da İdareden Tamamıyla Ayrı Değildir.............................................. 24
II. İdarî Fonksiyon (Fonksiyonel Anlamda İdare).................................................................... 26
A. Maddî Kriter................................................................................................................... 26
-Maddî Kriterin Eleştirisi............................................................................................... 28
B. Şeklî veya Organik Kriter................................................................................................ 29
1. İdarî Fonksiyonun Yasama Fonksiyonundan Ayrılması............................................ 30
2. İdarî Fonksiyonun Yargı Fonksiyonundan Ayrılması................................................ 30
a) Organik Unsur: Yargı Organından Çıkma.............................................................. 31
b) Maddî Unsur: Hukukî Uyuşmazlıkları Çözme.................................................... 31
Unsurlar Birlikte Gerçekleşmeli................................................................................ 32
“Bağımsızlık” ve “Kesin Hüküm” Yargı İşleminin Tanımlayıcı
Bir
Unsuru
Değildir....................................................................................................
32
.... “Bağımsızlık” Yargı Fonksiyonunun Tanımlayıcı Bir Özelliği Değildir.............. 33
.... “Kesin Olarak Karara Bağlama” Yargı Fonksiyonunun
Tanımlayıcı
Bir Özelliği
Değildir.......................................................................................
34
3. İdarî Fonksiyonun Hükûmet Fonksiyonundan Ayrılması......................................... 35
C. İdarî Fonksiyonun Özellikleri......................................................................................... 38
Bölüm 2
İdare hukuku
(Tanımı, Sistemleri, Gelişimi, Özellikleri,
Kaynakları,
Uygulama Alanı, Bölümleri, Temel İlkeleri, vs.)
I. İdare Hukukunun Tanımı....................................................................................................... 41
A. Geniş Anlamda İdare Hukuku........................................................................................ 42
B. Dar Anlamda İdare Hukuku............................................................................................ 42
II. İdare Hukuku Sistemleri....................................................................................................... 42
A. Anglo-Sakson Sistemi: Adlî İdare Sistemi...................................................................... 42
B. Kara Avrupası Sistemi: İdarî Rejim................................................................................ 44
III. İdare Hukukunun Doğumu ve Gelişimi............................................................................... 44
A. Fransa’da........................................................................................................................ 44
1. İdarî Yargının Ortaya Çıkışı....................................................................................... 44
2. Fransız İdare Hukuku Doktrinin Gelişimi.................................................................. 47
B. Almanya’da..................................................................................................................... 48
C. Türkiye’de...................................................................................................................... 49
1. İdarî Yargının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi.................................................................... 49
2. Doktrin....................................................................................................................... 50
IV. İdare Hukukunun Özellikleri............................................................................................... 51
1. İdare Hukuku Genç Bir Hukuk Dalıdır...................................................................... 51
2. İdare Hukuku “Tedvin (Codifié)” Edilmemiş Bir Hukuk Dalıdır............................... 51
3. İdare Hukuku, Büyük Ölçüde, “İçtihadî (Jurisprudentielle)” Bir Hukuk Dalıdır...... 52
4. İdare Hukuku Bağımsız (Autonome) Bir Hukuk Dalıdır............................................ 53
5. İdare Hukuku “Statüsel (Statutaire )” Niteliktedir...................................................... 53
6. İdare Hukuku İşlemleri “Tek-Taraflı (Unilatérale)”dır.............................................. 54
7. İdare Hukukundan Doğan Uyuşmazlıklara İdarî Yargı Yerlerinde Bakılır............................ 54
V. İdare Hukukunun Kaynakları............................................................................................... 55
A. Asıl Kaynaklar................................................................................................................ 55
1. Yazılı Kaynaklar......................................................................................................... 55
a) Anayasa................................................................................................................ 55
b) Kanun................................................................................................................... 56
c) Kanun Hükmünde Kararname .............................................................................. 56
d) Uluslararası Andlaşma.......................................................................................... 56
e) Tüzük.................................................................................................................... 57
f) Yönetmelik............................................................................................................ 57
2. Yazısız Kaynak: Örf ve Adet Hukuku....................................................................... 57
B. Yardımcı Kaynaklar........................................................................................................ 59
1. Yargısal İçtihatlar........................................................................................................ 59
2. Doktrin....................................................................................................................... 60
VI. İdare Hukukunun Uygulama Alanı..................................................................................... 60
A. Kamu Gücü Ölçütü......................................................................................................... 60
1. Hakimiyet Tasarrufları (Kamu Gücü İşlemleri)......................................................... 61
2. Temşiyet Tasarrufları (İşletme İşlemleri)................................................................... 62
B. Kamu Hizmeti Ölçütü..................................................................................................... 62
Kamu Hizmeti Kriterinin Yetersizliği (Kamu Hizmeti Kavramının Çöküşü veya Krizi).. 63
C. Günümüzdeki Durum..................................................................................................... 65
D. Kamu Gücü Ayrıcalıkları................................................................................................ 67
Tanım............................................................................................................................. 67
Varlık Sebebi................................................................................................................... 68
Kamu Gücü Ayrıcalıkları Nelerdir?................................................................................ 68
VII. İdare Hukuku ile Diğer Hukuk Dalları Arasındaki İlişkiler................................................ 72
A. İdare Hukuku - Anayasa Hukuku................................................................................... 72
1. Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı...................................................................... 72
2. İdare Hukukunun Anayasal Temelleri........................................................................ 73
3. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Etkisi.................................................................... 73
4. İdare Hukukunun Bağımsızlığı................................................................................... 74
5. Danıştayın Anayasa Mahkemesi Karşısında Bağımsızlığı......................................... 75
6. İdarenin Anayasa Mahkemesi Kararları Karşısında Bağımsızlığı............................... 76
7. Anayasa Hukukunun Geçiciliği-İdare Hukukunun Kalıcılığı...................................... 77
8. İdare Hukuku ile Anayasa Hukuku Arasında Sınır Sorunu........................................ 76
a) Önerilen Kriterler................................................................................................. 78
b) Eleştiri................................................................................................................... 78
c) Görüşümüz........................................................................................................... 79
.... aa) Organik Bakımdan.......................................................................................... 79
.... bb) Fonksiyonel Bakımdan.................................................................................. 79
B. İdare Hukuku - Malî Hukuk........................................................................................... 80
C. İdare Hukuku - Vatandaşlık Hukuku.............................................................................. 81
D. İdare Hukuku - Yabancılar Hukuku................................................................................ 81
E. İdare Hukuku - Ceza Hukuku......................................................................................... 82
F. İdare Hukuku - Uluslararası Hukuk................................................................................ 82
G. İdare Hukuku - Muhakeme Hukukları............................................................................ 83
H. İdare Hukuku - Özel Hukuk Dalları............................................................................... 84
VIII. İdare Hukukunun Bölümleri............................................................................................. 86
A. Özel İdare Hukuku......................................................................................................... 86
B. Genel İdare Hukuku........................................................................................................ 86
IX. İdare Hukukuna Hâkim Olan İlkeler................................................................................... 89
A. İnsan Haklarına Saygı İlkesi............................................................................................ 89
B. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlılık İlkesi............................................................................ 90
C. Demokratik Devlet İlkesi................................................................................................ 91
D. Lâiklik ilkesi.................................................................................................................... 91
1. Din Hürriyeti.............................................................................................................. 92
2. Din ve Devlet İşlerinin Ayrılığı.................................................................................. 93
a) Devletin Resmî Bir Dini Olmamalıdır................................................................... 93
b) İdare, Bütün Dinler Karşısında Tarafsız Olmalıdır .............................................. 93
c) İdare Bütün Din Mensuplarına Eşit Davranmalıdır ............................................. 93
d) Din Kurumları İle İdare Birbirinden Ayrı Olmalıdır ............................................ 93
e) İdare Din Kurallarına Uymak Zorunda Olmamalıdır ........................................... 94
f) İdare, Dinî Gerekleri Dikkate Alarak Düzenleme Yapabilir mi? .......................... 94
E. Sosyal Devlet İlkesi......................................................................................................... 95
F. Hukuk Devleti İlkesi....................................................................................................... 96
1. Hukuk Devleti İlkesinin Tarihsel Gelişimi................................................................. 96
a) Mülk-Devlet Anlayışı........................................................................................... 96
b) Polis Devleti Anlayışı........................................................................................... 97
c) Hazine Teorisi....................................................................................................... 98
2. Hukuk Devleti İlkesinin Gerekleri (Hukuk Devletinin Şartları)................................. 99
a) Hukuk Devletinin Genel Gerekleri (Devletin Hukuka Bağlılığının Şartları)........ 100
.... aa) Yasama Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır ...................................................... 100
.... bb) Yargı Organı da Hukuka Bağlı Olmalıdır...................................................... 100
.... cc) Yürütme Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır..................................................... 100
b) Hukuk Devletinin Özel Gerekleri (İdarenin Hukuka Bağlılığının Şartları)......... 101
.... aa) İdarenin Bütün Eylem Ve İşlemleri Yargı Denetimine Tâbi Olmalıdır......... 101
.... bb) Hakimler Bağımsız Ve Teminatlı Olmalıdır................................................. 102
.... cc) İdarenin Faaliyetleri Önceden Bilinebilir Olma lıdır...................................... 102
.... dd) Hukukî Güvenlik İlkesi Ve Geçmişe Etki Yasağı ........................................ 102
.... ee) İdarenin Malî Sorumluluğu Mevcut Olmalıdır ............................................ 104
G. Eşitlik İlkesi.................................................................................................................. 105
1. Hukukî Niteliği......................................................................................................... 105
2. Muhatapları.............................................................................................................. 105
3. Çeşitleri.................................................................................................................... 106
a) Mutlak Eşitlik..................................................................................................... 106
b) Nispî Eşitlik........................................................................................................ 107
H. İdarenin Kanunîliği İlkesi.............................................................................................. 110
1. Kanuna Dayanma İlkesi (İdarenin Secundum Legem Özelliği)................................ 110
2. Kanuna Aykırı Olmama İlkesi (İdarenin İntra Legem Özelliği)............................... 112
Bölüm 3
İdarî teşkİlâta hâkİm Olan Temel İlkeler
I. Merkezden Yönetim İlkesi..................................................................................... 115
A. Tanımı........................................................................................................................... 115
B. Merkezden Yönetimin Özellikleri................................................................................. 116
C. Merkezden Yönetimin Yararları.................................................................................... 117
D. Merkezden Yönetimin Sakıncaları................................................................................ 118
E. Yetki Genişliği İlkesi..................................................................................................... 119
II. Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet) İlkesi........................................... 120
A. Genel Olarak (Terminoloji, Tanım, Anayasal Dayanak).............................................. 121
B. Yerinden Yönetimin Varlık Şartları............................................................................... 122
1. Tüzel Kişilik............................................................................................................. 122
2. Personel Bağımsızlığı................................................................................................ 122
3. Malî Bağımsızlık...................................................................................................... 122
C. Yerinden Yönetim ile Federalizm Arasındaki Farklar................................................... 123
D. Yerinden Yönetimin Çeşitleri........................................................................................ 124
1. Yer Yönünden Yerinden Yönetim (Mahallî Adem-i Merkeziyet):
Yerel Yönetimler (Mahallî
İdareler).........................................................................
124
2. Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim (Hizmet Adem-i Merkeziyeti).................... 126
- Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşları ile Yer Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşları Arasındaki Farklılıklar 128
a) Hizmete Tüzel Kişilik Tanınması-İnsan Topluluğuna Tüzel Kişilik Tanınması 128
b) Mal Topluluğu-Kişi Topluluğu.......................................................................... 128
c) Organlarının Göreve Geliş Şekli.......................................................................... 128
d) Faaliyet Konuları: Genel Yetki-Uzmanlık İlkesi................................................ 128
E. Yerinden Yönetim Yarar ve Zararları............................................................................. 129
1. Yerinden Yönetimin Yararları................................................................................... 129
2. Yerinden Yönetimin Sakıncaları................................................................................ 130
III. Kamu Tüzel Kişiliği.............................................................................................. 131
A. Genel Olarak Kişilik Kavramı....................................................................................... 132
1. Gerçek Kişiler........................................................................................................... 132
2. Tüzel Kişiler ............................................................................................................ 132
a) Özel Hukuk Tüzel Kişileri.................................................................................. 132
.... aa) Kişi Toplulukları.......................................................................................... 133
.... bb) Mal Toplulukları......................................................................................... 133
b) Kamu Hukuku Tüzel Kişileri............................................................................. 133
.... aa) Kamu İdareleri.............................................................................................. 133
.... bb) Kamu Kurumları ......................................................................................... 133
Kamu Tüzel Kişileri Ile Özel Hukuk Tüzel Kişileri Arasındaki Bazı Farklılıklar....... 134
B. Kamu Tüzel Kişileri...................................................................................................... 134
1. Devlet....................................................................................................................... 135
Yasama ve Yargı Organlarının Devlet Tüzel Kişiliğinden Ayrı
Bir Tüzel
Kişiliği Var mıdır
?..............................................................................................
136
2. Diğer Kamu Tüzel Kişileri....................................................................................... 137
3. Devlet ile Diğer Kamu Tüzel Kişilerinin Karşılıklı Durumları................................. 138
a) Kendi Kendini Düzenleme Yetkisi...................................................................... 138
b) Vesayet İlişkisi................................................................................................... 138
c) Eşitlik veya Özerklik Durumu............................................................................ 138
d) Yetki Dağılımı..................................................................................................... 139
C. Kamu Tüzel Kişiliğinin Belirlenmesi (Kamu Tüzel Kişilerinin Özel Hukuk Tüzel Kişilerinden Ayrılması Sorunu) 140
1. Anayasayla veya Kanunla Nitelendirme.................................................................. 140
a) Anayasayla Nitelendirme.................................................................................... 140
b) Kanunla Nitelendirme ........................................................................................ 140
2. Anayasayla veya Kanunla Nitelendirme Yoksa....................................................... 141
a) Birinci Şart: Tüzel Kişi, Devlet Tarafından Kurulmuş Olmalıdır....................... 142
.... aa) Tüzel Kişi, Yasama Organı Tarafından Kanunla Kurulmuş Olmalıdır......... 142
.... bb) Veya Tüzel Kişi, Kanunun Açıkça Verdiği Yetkiye
Dayanılarak İdare
Tarafından Bir İdarî İşlemle Kurulmuş
Olmalıdır........................................ 142
b) İkinci Şart: Tüzel Kişi, Kamu Gücü Ayrıcalıklarıyla Donatılmış Olmalıdır...... 143
Örnekler........................................................................................................................ 145
Uyarı 1: Kamu Tüzel Kişisi, Bazı Yönleriyle Özel Hukuka Tâbi
Tutulmuş
Olabilir....................................................................................................
146
Uyarı 2: Kamu Tüzel Kişiliğinin Tanımında Kamu Yararı Amacı
veya
Kamu Hizmeti Kriteri Belirleyici Değildir
............................................................. 147
Uyarı 3: Kamu Gücü Ayrıcalıkları Kriteri Tek Başına Yeterli Değildir....................... 147
Uyarı 4: Bir Tüzel Kişiye İdare Hukukunun Uygulanması, Onun
İşlemlerinin İdarî Yargıya Tâbi Olması, Onun Bir Kamu Tüzel Kişisi
Olduğu Anlamına
Gelmez.......................................................................................
147
Meslek Kuruluşları Bir Kamu Tüzel Kişisi Olamaz............................................... 148
Özel Üniversiteler Kamu Tüzel Kişisi Olamaz...................................................... 149
D. Kamu Tüzel Kişiliğine Sahip Olan ve Olmayan Teşkilâtlar......................................... 150
E. Kamu Tüzel Kişilerinin Türleri..................................................................................... 150
1. Merkezden Yönetim-Yerinden Yönetim Tüzel Kişileri........................................... 151
2. Kamu İdareleri-Kamu Kurumları.............................................................................. 151
a) Kişi Topluluğu-Mal Topluluğu.......................................................................... 152
b) Organlarının Göreve Geliş Şekli: Seçimle-Atamayla........................................... 152
c) Genel Yetki-Sınırlı Yetki (Uzmanlık İlkesi)........................................................ 153
Uyarı 1: “Kamu Kuruluşu” Diye Ayrı Bir Kamu Tüzel Kişiliği Kategorisi Yoktur... 154
Uyarı 2: Üçüncü Bir Tür Kamu Tüzel Kişisi Yoktur.................................................. 155
F. Kamu Tüzel Kişiliğine Sahip Olmanın Sonuçları.......................................................... 156
1. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Sonuçları................................................................... 156
2. Kamu Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Sonuçları........................................................ 157
IV. İdarenin Bütünlüğü İlkesi: Hiyerarşi ve Vesayet........................... 160
İdarenin Bütünlüğü İlkesine Niçin İhtiyaç Vardır?............................................................ 160
A. Hiyerarşi..................................................................................... 161
1. Kavram..................................................................................................................... 162
2. Hiyerarşik Amir....................................................................................................... 162
a) En Yüksek Hiyerarşik Amir Kimdir?.................................................................. 163
b) Merkezî İdarede En Yüksek Hiyerarşik Amir Kimdir?...................................... 163
.... aa) Bakan, Bakanlığın En Yüksek Hiyerarşik Amiridir...................................... 164
.... bb) Başbakan, Bakanların Hiyerarşik Amiridir.................................................. 165
3. Hiyerarşik Gücün Kapsamı...................................................................................... 166
a) Kişiler Üzerinde Hiyerarşik Yetkiler.................................................................. 166
.... aa) Memuriyet Durumuna İlişkin İşlemler Yapma Yetkisi................................ 166
.... bb) Disiplin Yetkisi............................................................................................ 167
.... cc) Görev Bölüşümü.......................................................................................... 167
.... dd) Emir ve Talimat Verme Yetkisi.................................................................... 167
.... Kanunsuz Emir............................................................................................ 167
b) İşlemler Üzerinde Hiyerarşik Güç...................................................................... 168
.... aa) İptal Yetkisi.................................................................................................. 168
.... bb) Düzeltme Yetkisi......................................................................................... 168
.... cc) İkame Yetkisinin Yokluğu............................................................................ 168
4. Hiyerarşi Yetkisinin Özellikleri................................................................................ 169
a) Hiyerarşi Yetkisi Aynı Kamu Tüzel Kişisi İçinde Geçerli Bir Yetkidir............. 169
b) Hiyerarşi Yetkisi, Bir “Genel Yetki”dir.............................................................. 169
c) Hiyerarşi Yetkisi, Kendiliğinden veya
İlgililerin Başvurusu Üzerine
Kullanılabilir.......................................................................................................
169
d) Hiyerarşi Yetkisinin Kullanılması Belirli Bir Sebebe Bağlı Değildir................... 170
e) Hiyerarşi İlişkisinde, Astın İdarî Veya Yargısal Bir Başvuru Hakkı Yoktur...... 170
f) Hiyerarşi Yetkisi Vazgeçilemeyen Bir Yetkidir................................................... 170
5. Hiyerarşi Yetkisine Tâbi Olmayanlar....................................................................... 171
a) Hakimler Hiyerarşik Denetime Tâbi Değildir..................................................... 171
b) Askerler, Askerî Hiyerarşiye Tâbidir................................................................. 171
c) Merkezî İdare İçindeki Teknik Uzmanların, Uzmanlıkları
Dahilindeki
Faaliyetleri Üzerinde Hiyerarşi Yetkisi
Kullanılamaz....................................... 172
d) Üniversite Öğretim Elemanlarının Eğitim, Öğretim ve
Bilimsel
Araştırma Faaliyetleri Üzerinde Hiyerarşi Yetkisi Kullanılamaz
..................... 172
Hiyerarşiyle İlgili Bazı Danıştay Kararları .................................................................. 172
B. İdarî Vesayet.......................................................................................................... 173
1. İdarî Vesayetin Amacı, Dayanağı, Tanımı................................................................ 174
2. İdarî Vesayetin Özellikleri........................................................................................ 175
a) İdarî Vesayet İstisnaî Nitelikte Bir Yetkidir....................................................... 175
b) İdarî Vesayet Kanunla Verilir............................................................................. 175
c) İdarî Vesayet Dar Yoruma Tâbi Tutulur ............................................................ 177
d) İdarî Vesayet, Emir ve Talimat Verme Yetkisi İle Düzeltme
Yetkisini
Kural Olarak
İçermez.........................................................................................
179
3. Hiyerarşi ile İdarî Vesayet Arasındaki Farklar......................................................... 180
4. İdarî Vesayet - Medenî Vesayet Karşılaştırması...................................................... 180
5. Vesayet Makamının Sahip Olduğu Yetkiler (İdarî Vesayet Yetkisinin Kapsamı).. 181
a) Kişiler Üzerinde İdarî Vesayet Yetkileri: Geçici Olarak
Görevden
Uzaklaştırma......................................................................................................
182
.... aa) Mahallî İdare Organlarının Geçici Olarak Görevden Uzaklaştırılması......... 182
.... bb) Meslek Kuruluşlarının Sorumlu Organlarının Geçici
Olarak
Görevden
Uzaklaştırılması...........................................................................
182
b) İşlemler Üzerinde İdarî Vesayet Yetkileri: İptal, Onama,
Değiştirerek
Onama ve Erteleme
Yetkileri..............................................................................
183
.... aa) İptal Yetkisi.................................................................................................. 183
.... bb) Onama Yetkisi............................................................................................. 183
.... cc) Erteleme Yetkisi........................................................................................... 185
.... dd) Düzeltme Yetkisi......................................................................................... 186
.... ee) Tekrar Görüşülmesini İsteme Yetkisi........................................................... 187
Vesayet Yetkisinin İçermediği Yetkiler................................................................... 188
6. Hukukîlik ve Yerindelik Açısından Vesayet Denetimi............................................. 188
7. Vesayet Makamının İşlemlerinin Hukukî Niteliği ve Yargısal Denetimi.................. 189
a) İptal Kararı.......................................................................................................... 189
b) Onama Kararı...................................................................................................... 189
Bölüm
4
Merkezî İdare
(DEVLET İDARESİ)
Merkezî İdare (Devlet İdaresi).......................................................................................... 193
Kavram Kargaşaşı.............................................................................................................. 194
I. Merkezî İdarenin Başkent Teşkilâtı (Devlet İdaresinin Merkez Teşkilâtı)............ 195
A. Cumhurbaşkanı............................................................................................................. 196
1. Cumhurbaşkanının İdarî Nitelikte Olmayan Görev ve Yetkileri.............................. 196
2. Cumhurbaşkanının İdarî Nitelikte Olan Görev ve Yetkileri..................................... 197
3. Cumhurbaşkanının Kararnameleri İmzalamak Görev ve Yetkisi.............................. 197
a) Kanun Hükmünde Kararnameler ........................................................................ 197
b) Bakanlar Kurulu Kararnameleri.......................................................................... 198
c) Ortak Kararname (Üçlü Kararname)................................................................... 198
d) Dörtlü Kararname .............................................................................................. 198
4. Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi?.................................. 199
a) Doktrin ve Anayasa Mahkemesinin Cevabı....................................................... 199
.... aa) Cumhurbaşkanı Siyasal Yerindelik Düşüncesiyle
Kararnameleri
İmzalamayı Reddemez..................................................................................
199
.... bb) Cumhurbaşkanı Hukuka Aykırılık Sebebiyle
Kararnameleri
İmzalamayı Reddebilir..................................................................................
200
b) Bizim Cevabımız: Cumhurbaşkanı, Kararnameleri İmzalamayı Reddetme Yetkisine Sahip Değildir 201
.... aa) Birinci Neden: Cumhurbaşkanı Sorumsuzdur.............................................. 202
.... bb) İkinci Neden: Cumhurbaşkanı Demokratik Meşruluktan Mahrumdur........ 202
.... cc) Üçüncü Neden: Cumhurbaşkanının İmza Yetkisi, Tevsik
Etme
Yetkisinden
İbarettir.....................................................................................
202
5. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yapacağı İşlemler Sorunu (Karşı-İmza Kuralı)...... 205
6. Cumhurbaşkanının Başbakan veya İlgili Bakanın
Karşı-İmzasını
Almadan Yaptığı İşlemlerin Müeyyidesi
Nedir?..................................................... 207
7. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği........................................................................ 208
8. Devlet Denetleme Kurulu......................................................................................... 209
a) Amacı.................................................................................................................. 210
b) Yapısı.................................................................................................................. 210
c) Görevleri............................................................................................................. 210
d) Çalışma Usûlü..................................................................................................... 210
e) Kurul Kararlarının Hukukî Niteliği..................................................................... 211
.... Görüşümüz........................................................................................................ 211
.... Eleştiri................................................................................................................ 211
B. Bakanlar Kurulu............................................................................................................ 213
1. Bakanlar Kurulunun İdarî Nitelikte Görev ve Yetkileri............................................ 213
2. Bakanlar Kurulunun Çalışma ve Karar Alma Usûlleri.............................................. 214
C. Başbakan ve Başbakanlık.............................................................................................. 215
1. Başbakanın İdarî Nitelikte Görev ve Yetkileri.......................................................... 216
2. Başbakan ile Bakanlar Arasındaki İlişki................................................................... 218
3. Başbakanlık Teşkilâtı............................................................................................... 218
a) Merkez Teşkilâtı................................................................................................. 219
b) Bağlı, İlgili ve İlişkili Kuruluşlar......................................................................... 219
.... aa) Bağlı Kuruluşlar............................................................................................ 220
.... bb) İlgili Kuruluşlar............................................................................................ 220
.... cc) İlişkili Kuruluşlar.......................................................................................... 221
D. Bakanlar ve Bakanlıklar................................................................................................ 221
1. Tanımlar: Bakanlık ve Bakanlar................................................................................ 221
2. Bakanların İdarî Nitelikteki Görev ve Yetkileri........................................................ 222
a) Devlet Tüzel Kişiliğini Temsil Yetkisi................................................................ 222
b) Hiyerarşi Yetkisi................................................................................................. 223
c) İdarî Vesayet Yetkisi........................................................................................... 224
d) Atama Yetkisi..................................................................................................... 224
e) Harcama Yetkisi.................................................................................................. 225
f) Yönetmelik Yapma Yetkisi.................................................................................. 224
g) Karşı-İmza Yetkisi.............................................................................................. 224
3. “Devlet Bakanlığı” Meselesi.................................................................................... 225
4. Bakanlık Teşkilâtı..................................................................................................... 227
a) Merkez (Başkent) Teşkilâtı................................................................................ 227
b) Taşra Teşkilâtı.................................................................................................... 228
c) Yurt Dışı Teşkilâtı.............................................................................................. 228
d) Bağlı Kuruluşlar.................................................................................................. 229
e) İlgili Kuruluşlar................................................................................................... 229
5. Bakanlıklar Arasındaki Uyuşmazlıkların Çözümü................................................... 230
E. Başkentteki Yardımcı Kuruluşlar.................................................................................. 232
1. Danıştay................................................................................................................... 233
a) Danıştayın İdarî Görevlerini Yürüten Organları.................................................. 234
b) Danıştayın İdarî Görevleri.................................................................................. 235
aa) Danışma Görevi (Danışma Kararları) .......................................................... 235
Danışma (Görüş İsteme) Yetkisi.................................................................. 236
Görüş İstenebilecek Konular........................................................................ 236
Danışma Kararlarının Hukukî Niteliği.......................................................... 238
Uygun Görüş................................................................................................ 238
bb) İnceleme Görevi (İnceleme Kararları).......................................................... 239
cc) Danıştayın İdarî Görevleri (İdarî Kararlar).................................................. 240
aaa) Dernekler Kanunu Tarafından Öngörülen İdarî Görev.......................... 241
bbb) Kamulaştırma Kanunu Tarafından Öngörülen İdarî Görev.................. 241
ccc) İl Özel İdaresi Kanunu Tarafından Öngörülen İdarî Görevler............... 242
ddd) Belediye Kanunu Tarafından Öngörülen İdarî Görevler....................... 243
- Danıştayın İl Özel İdaresi Kanunu ve Belediye Kanunu
Tarafından
Öngörülen İdarî Görevleri Dolayısıyla Verdiği Kararların Hukukî
Niteliği
Sorunu.............................................................................................
245
- Danıştayın İdarî Kararlarının Yargısal Denetimi Sorunu................................. 246
- Sorunun Çözümü............................................................................................. 249
- Anayasa Mahkemesinin 21 Aralık 1993 Tarih ve K.1993/57 Sayılı Kararı.... 251
2. Sayıştay.................................................................................................................... 254
a) Sayıştayın Denetim Görevleri............................................................................. 254
aa) Vize.............................................................................................................. 254
bb) Tescil........................................................................................................... 254
cc) Genel Uygunluk Bildirimi............................................................................ 254
dd) İdarî Kararların Birleştirilmesi..................................................................... 255
b) Sayıştayın Görüş Bildirme Görevleri................................................................. 255
aa) Malî Yönetmelikler Hakkında Görüş Bildirmek.......................................... 255
bb) Kendisine İlişkin Kanun Tasarı ve Teklifleri Hakkında Görüş Bildirmek... 255
cc) UsulsülükleriBildirmek................................................................................ 255
dd) Döner Sermaye İşletmesi Kurulması Hakkında Görüş Bildirmek............... 255
Sayıştay Kararlarının Niteliği
3. Millî Güvenlik Kurulu.............................................................................................. 256
a) Millî Güvenlik Kurulunun Oluşumu................................................................... 256
b) Görevleri............................................................................................................. 256
c) Millî Güvenlik Kurulu Kararlarının Hukukî Niteliği........................................... 257
II. Merkezî İdarenin Taşra Teşkilâtı (Devlet İdaresinin Mülkî Teşkilâti)................. 260
Terim Meselesi.................................................................................................................. 260
Taşra Teşkilâtının Niteliği................................................................................................. 260
Çeşitleri.............................................................................................................................. 261
Anayasal Düzenleme ve Taşra Teşkilâtına Yön Veren Anayasal İlkeler........................... 261
A. İl İdaresi........................................................................................................................ 262
1. Vali........................................................................................................................... 262
a) Atanması ve Kişisel Statüsü............................................................................... 262
b) Görev ve Yetkileri............................................................................................... 263
aa) Valinin Devletin Temsilcisi Olarak Görevleri.............................................. 263
bb) Valinin Hükûmetin Temsilcisi Olarak Görevleri......................................... 263
cc) Valinin Bakanlıkların İldeki Temsilcisi Olarak Görevleri:
Valinin
Millî Kamu Hizmetlerini İl Düzeyinde Yürütme Görevi.............................
265
dd) Valinin Kolluk Görevleri............................................................................. 266
ee) Valinin Vesayet Yetkileri ............................................................................ 266
2. İl İdare Şube Başkanları (İl Müdürleri)..................................................................... 267
3. İl İdare Kurulu.......................................................................................................... 267
Oluşumu.................................................................................................................. 267
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı............................................................................... 267
Görevleri................................................................................................................. 268
a) Yargısal Görevleri.......................................................................................... 268
b) Idarî Görevleri............................................................................................... 269
B. İlçe İdaresi..................................................................................................................... 270
1. Kaymakam............................................................................................................... 271
a) Atanması ve Statüsü........................................................................................... 271
b) Görev ve Yetkileri............................................................................................... 271
aa) Kaymakamın Hiyerarşik Yetkileri............................................................... 272
bb) Kaymakamın Kolluk Görevleri................................................................... 272
cc) Kaymakamın Vesayet Yetkileri................................................................... 272
Kaymakam ile Vali Arasında Görev ve Yetkileri Bakımından Farklar............... 273
2. İlçe İdare Şube Başkanları (İlçe Müdürleri).............................................................. 273
3. İlçe İdare Kurulu....................................................................................................... 274
Oluşumu.................................................................................................................. 274
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı .............................................................................. 274
Görevleri................................................................................................................. 274
a) İstişarî Görevleri............................................................................................ 274
b) İdarî Görevleri .............................................................................................. 274
aa) Belediye Kanunu Tarafından Verilen Görev ve Yetkiler......................... 274
bb) Köy Kanunu Tarafından Verilen Görev ve Yetkiler............................... 275
cc) Diğer kanunlar Tarafından Verilen Görev ve Yetkiler............................. 276
Kararlarının Niteliği................................................................................................. 276
Kararlarının Yargısal Denetimi................................................................................ 276
Anayasa Mahkemesinin 24 Eylül 1987 Tarih ve K.1987/20 Sayılı Kararı............. 277
Danıştay Sekizinci Dairesinin cevabı: 27 Şubat 1987 Tarih ve
E.1987/666
Sayılı Karar
.................................................................................................
278
Danıştay Kararının Eleştirisi ............................................................................ 279
Anayasa Mahkemesi Kararının Eleştirisi.......................................................... 279
C. Bucak İdaresi................................................................................................................. 283
1. Bucak Müdürü......................................................................................................... 283
2. Bucak Meclisi........................................................................................................... 283
3. Bucak Komisyonu.................................................................................................... 284
D. Bölge İdareleri............................................................................................................... 284
1. Bölge Valiliği............................................................................................................. 284
2. Olağanüstü Hal Bölge Valiliği................................................................................... 284
3. Diğer Bölgesel Kuruluşlar......................................................................................... 284
Bölüm 5
Mahallî İdareler
(YER YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI)
I. Mahallî İdarelerin Özerkliği İlkesi............................................................................... 288
1. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı....................................................................... 288
2. Anayasamızda Mahallî İdarelerin Özerkliği İlkesi (m.127)........................................... 289
3. Anayasa Mahkemesinin Özerklik Konusunda Kararları............................................... 291
4. Danıştayın Mahallî İdarelerin Özerkliği Hakkındaki Kararları...................................... 293
5. Mahallî İdarelerin Özerkliği İlkesinin İstisnası: Vesayet Denetimi............................... 294
6. Anayasa Mahkemesinin Vesayet Yetkisi Hakkında Kararları....................................... 295
7. Danıştayın Vesayet Yetkisi Hakkında Kararları............................................................ 297
8. Mahallî İdarelerin Özerkliği İlkesi Bakımından Türkiye’deki Eksiklikler.................... 298
9. Mahallî İdarelerin Birbiri Karşısında Özerkliği.............................................................. 301
a) İlçe Belediyeleri Üzerinde Büyük Şehir Belediyelerinin Vesayet Denetimi............. 301
b) Köylerin Mücavir Alan Sınırları İçine Alınması...................................................... 302
II. İl Özel İdaresi.................................................................................................................. 302
A. Tanımı, Düzenlenişi, Kuruluşu..................................................................................... 302
B. İl Özel İdaresinin Görev ve Yetkileri............................................................................ 304
C. İl Özel İdaresinin Organları........................................................................................... 307
1. İl Genel Meclisi........................................................................................................ 307
Oluşumu.................................................................................................................. 307
Üyelerinin Seçimi.................................................................................................... 307
Seçim Çevresi.......................................................................................................... 308
Üyelik Sayıları........................................................................................................ 308
Seçim Sistemi.......................................................................................................... 308
Seçim Dönemi......................................................................................................... 308
Seçilme Yeterliliği.................................................................................................... 308
İl Genel Meclisi Üyeliği Bağdaşmazlıkları.............................................................. 309
İl Genel Meclisi Üyeliğinin Düşmesi...................................................................... 309
Başkan ve Başkanlık Divanı.................................................................................... 309
Toplantıları............................................................................................................. 310
Olağanüstü Toplantı............................................................................................... 311
Toplantı Yer ve Zamanı Dışında Toplanma Yasağı................................................ 311
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı............................................................................... 311
Oylama Usûlleri...................................................................................................... 311
Kararların Yayınlanması.......................................................................................... 311
Gündem................................................................................................................... 311
İl Genel Meclisinin Feshi........................................................................................ 311
Valinin İzahatı ve İzahatın Yetersiz Görülmesi...................................................... 312
Bütçenin Yapılması................................................................................................. 312
Kesin Hesap............................................................................................................ 312
İl Genel Meclisi Kararının Kesinleşmesi................................................................. 312
2. İl Daimî Encümeni.................................................................................................... 312
Oluşumu ................................................................................................................. 312
Başkanı.................................................................................................................... 313
Toplantıları............................................................................................................. 313
Valinin Güçleştirici Vetosu..................................................................................... 313
Valinin Kararın Uygulanmasını Durdurma ve Dava Açma Yetkisi......................... 314
Toplantı Yeter Sayısı ............................................................................................. 314
Üyeliğin Düşmesi ................................................................................................... 314
Encümenin Görev ve Yetkileri................................................................................ 314
3. Vali........................................................................................................................... 316
Valinin Görev ve Yetkileri ...................................................................................... 316
Vali Üzerindeki Denetim......................................................................................... 318
4. İl Özel İdaresi Teşkilât ve Personeli......................................................................... 319
Kaymakamlar.......................................................................................................... 319
İl Özel İdare Müdürü.............................................................................................. 319
Diğer Personel......................................................................................................... 319
D. İl Özel İdaresinin Gelir ve Giderleri ve Bütçesi............................................................ 319
1. Gelirler...................................................................................................................... 319
Genel Bütçeden Ayrılan Pay.................................................................................. 320
Emlak Vergisinden Ayrılan Pay.............................................................................. 320
2. Giderler..................................................................................................................... 321
3. Bütçesi...................................................................................................................... 321
E. İl Özel İdaresi Üzerinde Merkezî İdarenin Vesayet Yetkisi......................................... 322
1. İl Genel Meclisi Kararları Üzerinde Valinin ve Danıştay
Birinci Dairesinin
Vesayet
Denetimi....................................................................................................
322
2. İl Özel İdaresi Bütçesi Üzerinde İçişleri Bakanlığının Vesayet Denetimi................ 325
F. İl Özel İdaresi Organlarının Organlık Sıfatlarını Kaybetmeleri...................................... 326
1. İl Genel Meclisinin Organlık Sıfatını Kaybetmesi: İl Genel Meclisinin Feshi ........ 326
2. Görevden Uzaklaştırma............................................................................................ 327
III. Belediye İdaresi.............................................................................................................. 327
A. Tanım............................................................................................................................ 328
B. Kurulması...................................................................................................................... 329
Zorunlu Kurma............................................................................................................. 332
Belediyelerin Birleşmesi, Ayrılması, Bir Köyün Belediye Sınırları İçine Alınması, vs...... 332
Belediyelerin İsminin Değiştirilmesi............................................................................. 333
Belediyeler Kurma İşlemlerinin Yargısal Denetimi....................................................... 333
Hazırlık İşlemleri Dava Konusu Yapılamaz ................................................................ 333
C. Belediyelerin Kaldırılması............................................................................................. 334
1. Kendiliğinden Sona Erme Görüşü............................................................................. 334
2. Kaldırmada Yetki ve Usûlde Paralellik İlkesinin Uygulanması Gerektiği Görüşü.... 336
3. Görüşümüz............................................................................................................... 337
4. Nüfusu 2000’in Altına Düşen Belediyelerin Durumu.............................................. 338
D. Belediyelerin Görev ve Yetkileri................................................................................... 339
1. İhtiyarî Görevler....................................................................................................... 339
2. Mecburî Görevler..................................................................................................... 340
a) Her Belediye İçin Zorunlu Görevler................................................................... 340
b) Geliri Elli Bin Liradan Fazla Belediyeler İçin Mecburî Olan Görevler............... 341
c) Geliri İki Yüz Bin Liradan Fazla Belediyeler İçin Mecburî Olan Görevler......... 341
d) Geliri Beş Yüz Bin Liradan Fazla Belediyeler İçin Mecburî Olan Görevler....... 342
Belediyelerin Genel Görevli Kuruluşlar Olması ..................................................... 342
3. Belediyelerin Yetkileri.............................................................................................. 342
E. Belediye Gelirleri, Bütçesi ve Malî Denetimleri............................................................ 343
1. Gelirleri..................................................................................................................... 343
a) Öz Gelirler.......................................................................................................... 343
aa) Vergiler......................................................................................................... 343
bb) Harçlar......................................................................................................... 343
cc) Harcamalara Katılma Payları........................................................................ 344
b) Genel Bütçeden Belediyelere Ayrılan Paylar..................................................... 344
c) Devlet Yardımları................................................................................................ 344
d) Borçlanmalar, Cezalar ve Diğer Gelirler ............................................................. 344
2. Belediye Bütçesi....................................................................................................... 345
Tanımı ve Dönemi................................................................................................... 345
Hazırlanması ve Kabulü.......................................................................................... 345
Onaylanması........................................................................................................... 345
Değiştirerek Onama Hâlinde Danıştaya Başvurma................................................. 346
Danıştay Birinci Dairesinin Bütçe Değişiklikleri Hakkındaki
Kararlarının ............ 346
Yargısal
Denetimi...............................................................................................
346
3. Belediyelerin Malî Denetimleri: Kesin Hesap ve Sayman Hesaplarının Yargılanması.. 346
a) Birinci Derecede Denetim................................................................................... 346
b) İkinci Derecede Denetim .................................................................................... 346
F. Belediye Meclisi............................................................................................................ 347
1. Oluşumu................................................................................................................... 347
2. Toplantı Dönemleri, Görüşme Usûlleri, vs.............................................................. 351
3. Belediye Meclisinin Görev ve Yetkileri................................................................... 353
4. Belediye Meclisinin Feshi........................................................................................ 354
Danıştay Sekizinci Dairesi...................................................................................... 354
İtiraz Yolu .............................................................................................................. 355
Fesih Sebeplerinin Danıştay Kararları Işığında Açıklanması ................................. 355
a) Belediye Meclisinin Kanunen Belirli Olan Olağan ve
Olağanüstü
Toplantılar Dışında Toplanması Sebebiyle Feshi
............................................. 355
b) Belediye Meclisinin Kanunen Belirli Olan Yerden Başka Bir
Yerde
Toplanması Sebebiyle Feshi
.............................................................................
356
c) Belediye Meclisinin Kanunen Kendisine Verilen Görevleri
Süresi İçinde
Yapmaktan Çekinmesi Ve Bu Hal Belediye Meclisine Ait İşleri Sekteye
Veya Gecikmeye Uğratması Sebebiyle
Feshi..................................................... 356
d) Belediye Meclisinin Siyasî Meseleleri Müzakere Etmesi veya
Siyasi
Temennilerde Bulunması Sebebiyle Feshi
......................................................... 358
5. Belediye Meclisi Kararları Üzerinde Vesayet Denetimi.......................................... 359
Danıştay Birinci Dairesinin Belediye Kanunu Uyarınca Verdiği
Kararların
Hukukî Niteliği
Sorunu......................................................................................
361
Danıştay Birinci Dairesinin Belediye Meclisi Kararları
Hakkında Verdiği
Kararların Yargısal
Denetimi..............................................................................
362
Anayasa Mahkemesinin 21 Aralık 1993 Tarih ve K.1993/57 Sayılı Kararı........... 364
G. Belediye Encümeni....................................................................................................... 367
H. Belediye Başkanı.......................................................................................................... 369
1. Seçilmesi................................................................................................................... 369
Seçim Çevresi.......................................................................................................... 370
Seçim Sistemi.......................................................................................................... 370
Seçim Dönemi......................................................................................................... 370
Seçilme Yeterliliği.................................................................................................... 370
Bağdaşmazlık.......................................................................................................... 370
Milletvekili Adaylığı ve Seçimi Kazanamayan Belediye Başkanının Durumu ...... 371
Başkanın Meclisin Doğal Üyesi Olması................................................................. 372
Vekâlet.................................................................................................................... 372
Boşalma................................................................................................................... 372
Mansup Başkan...................................................................................................... 372
2. Belediye Başkanının Görevleri................................................................................. 373
a) Belediye Başkanının Merkezî İdare Görevleri.................................................... 373
b) Belediye Başkanının En Büyük Belediye Amiri Sıfatıyla Görevleri.................. 373
c) Belediyenin Tüzel Kişiliğinin Temsilcisi Sıfatıyla Başkanın Görevleri.............. 373
Başkan Yardımcılarına Görev Devretme ................................................................ 374
3. Belediye Başkanı ile Encümen ve Meclis Arasındaki Uyuşmazlıklar..................... 374
4. Belediye Başkanının Geçici Olarak Görevinden Alınması....................................... 374
5. Belediye Başkanlığının Sona Ermesi......................................................................... 376
6. Belediye Başkanının Başkanlıktan Düşmesi............................................................ 377
a) Belediye Meclisinin Feshini Gerektirecek Eylem ve İşlemlere Katılması (m.53).... 377
b) Belediye Başkanının Görevini Mazeretsiz ve Kesintisiz
Yirmi Günden
Fazla Süreyle Terk Etmesi
(m.93)..................................................................... 377
c) Belediye Başkanının Yetersizlik Kararıyla Düşürülmesi (m.61, 76).................. 378
aa) Yıllık Raporun Yetersiz Görülmesi.............................................................. 379
bb) Gensoruya Verilen Cevabın Yetersiz Görülmesi (m.61)............................. 380
d) Seçilme Yeterliliğinin Kaybetmesi...................................................................... 384
1988’e Kadar..................................................................................................... 384
Erteleme............................................................................................................. 384
Para Cezası ve Paraya Çevirme......................................................................... 384
Af....................................................................................................................... 385
1988’den Sonra ................................................................................................. 385
1989’dan Sonra.................................................................................................. 386
Büyükmandıra Kararı ....................................................................................... 390
Şükrü Karatepe Kararı....................................................................................... 390
f) Belediye Başkanının Başkanlıktan Düşmesi Konusundaki Denetim.................. 392
I. Belediye Teşkilâtı ve Personeli...................................................................................... 393
J. Belediyelerin Seçilmiş Organlarının Organlık Sıfatlarını Kaybetmeleri.......................... 394
K. Büyük Şehir Belediyesi................................................................................................ 394
1. Kanun, Tanım ve Kuruluş........................................................................................ 395
2. Büyük Şehir Belediyesi ile İlçe Belediyeleri Arasında Görev Paylaşımı................. 395
a) Büyük Şehir Belediyesinin Görevleri.................................................................. 396
b) İlçe Belediyelerinin Görevleri............................................................................. 397
c) Ortak Görevler.................................................................................................... 398
d) İlçe Belediyelerinin Görevlerinden Bazılarının Büyük Şehir Belediyesi Tarafından Üstlenilmesi 398
e) Yetki ve Görev Devri (Mümkün Değildir).......................................................... 398
f) Büyük Şehir Belediyeleri “İstisnaî”, İlçe Belediyeleri “Genel” Yetkilidir.......... 399
g) Görev ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü......................................... 400
Görev ve Yetki Uyuşmazlıkları Konusunda Danıştay Kararları............................ 400
aa) Problemsiz Kararlar..................................................................................... 400
bb) Tartışmalı Kararlar...................................................................................... 401
cc) Gayrisıhhi Müesseselere İlişkin kararlar ..................................................... 403
h) Görev Uyuşmazlıklarının “İdarî Yol”dan Çözümü............................................ 405
3. Büyük Şehir Belediyesinin Organları....................................................................... 407
a) Büyük Şehir Belediye Meclisi............................................................................ 407
b) Büyük Şehir Belediye Encümeni........................................................................ 409
c) Büyük Şehir Belediye Başkanı............................................................................ 410
d) Teşkilât ve Personel............................................................................................ 412
e) Büyük Şehir Belediyesinin Gelir, Gider ve Bütçesi............................................ 413
aa) Gelirleri........................................................................................................ 413
bb) Giderleri....................................................................................................... 414
cc) Plân, Program ve Bütçeler............................................................................ 414
dd) İlçe Belediyelerinin Bütçeleri ...................................................................... 415
f) İlçe Belediyeleri Üzerinde Büyük Şehir Belediyesinin Vesayet Yetkisi............. 416
Büyük Şehir Belediye Başkanının Büyük Şehir ve İlçe Belediye
Meclisi Kararlarını Onama veya Geri Gönderme Yetkisi ...........................
416
Örnek Kararlar .................................................................................................. 418
Değiştirerek Onama Yetkisinin Yokluğu............................................................ 418
Büyük Şehir Belediyesi ve İlçe Belediye Meclisi Kararlarının
Tümü
Büyük Şehir Belediye Başkanının Onamasına Tâbi midir?..........................
419
Büyük Şehir Belediye Başkanı Onama veya Geri Gönderme
Yetkisini
Devredemez.................................................................................................
420
Büyük Şehir Belediye Meclisinin Vesayet Yetkisi?.......................................... 421
Büyük Şehir Belediye Encümeninin İlçe Belediye Meclisi
Üzerinde
Vesayet Yetkisi Yoktur
...............................................................................
421
- Belediye İşletmeleri ve Belediye İktisadî Teşebbüsleri.............................................. 422
- Mücavir Alan............................................................................................................. 423
IV. Köy İdaresi...................................................................................................................... 424
A. Tanımı, Kurulması ve Kaldırılması............................................................................... 424
Tanımı ......................................................................................................................... 425
Nüfusu 150’den Az Olan Yerler.................................................................................. 425
Kurulması..................................................................................................................... 425
Kaldırılması ................................................................................................................. 426
Hazırlık İşlemleri Dava Konusu Yapılamaz................................................................. 427
B. Köyün Görev ve Yetkileri............................................................................................. 247
1. Görevleri................................................................................................................... 247
a) Zorunlu İşler....................................................................................................... 247
b) İsteğe Bağlı İşler ................................................................................................. 429
Köy Yerleşme Planı................................................................................................ 431
2. Yetkileri.................................................................................................................... 432
C. Köyün Organları........................................................................................................... 433
1. Köy Derneği............................................................................................................. 433
2. Köy İhtiyar Meclisi................................................................................................. 433
Oluşumu.................................................................................................................. 433
a) Seçimlik Üyeler.............................................................................................. 434
b) Doğal Üyeler................................................................................................. 434
aa) Köy İmamı.............................................................................................. 434
bb) Köy Muallimi (Öğretmeni)................................................................... 435
İhtiyar Meclisinin Toplanması............................................................................... 436
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı............................................................................... 436
Görev ve Yetkileri................................................................................................... 437
İhtiyar Meclisinin Kararları Üzerinde Vesayet Denetimi....................................... 438
Bir Yanlış Danıştay Kararı...................................................................................... 439
Sorumlulukları......................................................................................................... 439
İhtiyar Meclisi Üyelerinin Görevinin Sona Ermesi................................................. 440
3. Muhtar..................................................................................................................... 441
Seçimi...................................................................................................................... 441
Görev ve Yetkileri................................................................................................... 441
a) Devlet İşleri................................................................................................... 441
b) Köy İşleri...................................................................................................... 443
Muhtarın Devlet Memuru Gibi İşlem Görmesi...................................................... 443
Muhtarın Kararları Üzerinde Vesayet Denetimi..................................................... 443
Muhtarın Görevinin Sona Ermesi........................................................................... 444
a) Ölüm.............................................................................................................. 444
b) İstifa.............................................................................................................. 444
c) Muhtarlıktan İstifa Etmiş Sayılma (Zımnî İstifa).......................................... 444
d) Mahkûmiyet Sebebiyle Muhtarlıktan Çıkarma............................................. 446
e) Muhtarlıkla Bağdaşmayan İşler Yapmak Nedeniyle
Muhtarlıktan
Çıkarma........................................................................................................
446
e) Kısıtlılık veya Kamu Hizmetlerinden Yasaklılık Nedeniyle
Muhtarlıktan
Çıkarma..................................................................................
447
f) Görevini Yapmayan Muhtarın Görevden Uzaklaştırılması (Köy K, m.41).. 447
g) Seçilme Yeterliliğin Kaybı Nedeniyle Muhtarlığın Sona Ermesi.................... 447
aa) 1 Yıldan Fazla Beş Yıldan Az Cezaya Mahkûm Olan Muhtarların Durumu 448
bb) Türkçe Okuma Yazma Bilmediği Sonradan Anlaşılan Muhtarların Durumu..... 448
h) Köyün Tüzel Kişiliğinin Sona Ermesi........................................................... 449
Köy Muhtarının ve İhtiyar Meclisi Üyelerinin Görevden
Uzaklaştırılması
Kararlarının Yargısal
Denetimi...........................................................................
449
Köy İhtiyar Meclisi Üyelerinin ve Köy Muhtarının İl veya İlçe
İdare
Kurulu Tarafından Görevden Alınması Usûlü Anayasaya Aykırı mıdır?......... 450
Danıştay Sekizinci Dairesinin 25 Mart 1987 Tarih ve E.1986/402 Sayılı Kararı... 450
Anayasa Mahkemesinin 24 Eylül 1987 Tarih ve E.1987/4, K.1987/20 Sayılı Kararı 451
4. Köy Personeli........................................................................................................... 451
a) Köy Korucusu.................................................................................................... 452
b) Köy İmamı.......................................................................................................... 454
c) Köy Katibi.......................................................................................................... 454
d) Köy Muallimi..................................................................................................... 454
D. Köy Bütçesi ve Gelirleri............................................................................................... 455
1. İmece........................................................................................................................ 455
2. Salma........................................................................................................................ 455
Köy Alacaklarının Tahsili............................................................................................ 456
- Mahalle İdaresi................................................................................................................ 457
- Mahallî İdareler Arasında İşbirliği Ve Mahallî İdare Birlikleri........................................ 458
1. Anlaşma Yolu........................................................................................................... 458
a) İl Özel İdareleri Arasında Anlaşma Yoluyla İşbirliği.......................................... 458
b) Köyler Arasında Anlaşma Yoluyla İşbirliği........................................................ 458
2. Birlik Yoluyla........................................................................................................... 459
Birlik Kurulması...................................................................................................... 459
Tüzüğün Değiştirilmesi veya Birliğin Kaldırılması................................................. 460
Birliğe Katılma........................................................................................................ 460
Birlikten Çıkma....................................................................................................... 460
Büyük Şehir ve İlçe Belediyeleri İçin Bakanlar Kurulu İzni................................... 461
Tüzel Kişilik........................................................................................................... 461
Birliğin Organları..................................................................................................... 461
a) Birlik Meclisi................................................................................................. 461
b) Birlik Encümeni............................................................................................. 462
c) Birlik Başkanı................................................................................................ 462
Birlik Organlarının Görevlerine Son Verilmesi........................................................ 462
“Mahallî İdare Olarak Bölge İdaresi”...................................................................... 464
Bölüm
6
HİZMET YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI
(KAMU KURUMLARI)
I. Kavram, Tanım ve Varlık Nedenleri.............................................................................. 466
II. Kamu Kurumlarının Ortak Özellikleri...................................................................... 467
A. Kamu Kurumları Bir Tüzel Kişidir (Tüzel Kişilik İlkesi)............................................ 467
B. Kamu Kurumları Bir Kamu Tüzel Kişidir (Kamu Tüzel Kişiliği İlkesi)....................... 468
C. Kamu Kurumları Bir Kamu İdaresine Bağlıdır (Vesayet
Denetimine Tabidir)
(Bağlılık
İlkesi)..............................................................................................................
469
D. Kamu Kurumları Özerktirler (Özerklik İlkesi)............................................................. 470
1. İdarî Özerklik (Karar Alma Özerkliği )..................................................................... 471
2. Personel Özerkliği.................................................................................................... 471
3. Malvarlığı ve Bütçe Özerkliği (Malî Özerklik) ....................................................... 472
E. Kamu Kurumları Birer Uzmanlık Kuruluşudur (Uzmanlık İlkesi)................................ 472
III. Kamu Kurumlarının Kurulması ve Kaldırılması...................................................... 474
A. Kurulmaları................................................................................................................... 474
1. Kanunla Kurma........................................................................................................ 475
2. kanunun Açıkça Verdiği Yetkiye Dayanılarak Kurma ............................................. 475
B. Kaldırılmaları................................................................................................................. 475
IV. Kamu Kurumlarının “Kamuya Yararlı Kurumlar”dan Ayrılması......................... 477
1. Kanun Koyucunun İradesi............................................................................................. 478
2. Göstergeler Demeti........................................................................................................ 478
a) kurumun kökeni ....................................................................................................... 478
b) Kurum Üzerindeki Denetim..................................................................................... 478
c) Kamu Gücü Ayrıcalıkları ........................................................................................ 479
Kamu Hizmeti Kriteri Belirleyici Değildir................................................................... 479
V. Kamu Kurumlarının Çeşitleri...................................................................................... 480
A. İdarî Kamu Kurumları................................................................................................... 480
B. İktisadî Kamu Kurumları.............................................................................................. 481
1. Türleri....................................................................................................................... 482
a) İktisadî Devlet Teşekkülleri (İDT)..................................................................... 482
b) Kamu İktisadî Kuruluşları (KİK)....................................................................... 482
c) Müesseseler........................................................................................................ 482
d) Bağlı Ortaklıklar ................................................................................................. 483
e) Kamu İştirakleri.................................................................................................. 483
2. KİT’lerin Özellikleri................................................................................................. 483
C. Sosyal Kamu Kurumları................................................................................................ 484
D. Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Kurumları............................................................. 485
E. Düzenleyici ve Denetleyici Kamu Kurumları: Bağımsız İdarî Otoriteler...................... 485
1. Yeri, Tanımı, Örnekler.............................................................................................. 486
İdarî Teşkilât İçinde Yerleri .................................................................................... 486
Tanım ..................................................................................................................... 486
A.B.D., İngiltere ..................................................................................................... 486
Fransa ..................................................................................................................... 486
Türkiye .................................................................................................................. 487
2. Bağımsız İdarî Otoritelerin Ortak Özellikleri........................................................... 487
a) Faaliyet Konuları................................................................................................ 487
b) Devlet Adına Çalışma ......................................................................................... 487
c) İcraî Karar Alma Yetkisi..................................................................................... 488
d) Yargısal Değil, İdarî Nitelik................................................................................. 488
e) Kararlarının Yargı Denetimine Tâbi Olması........................................................ 489
f) Kamu Tüzel Kişiliği............................................................................................ 489
g) Kamu Kurumu Olma........................................................................................... 490
h) Bağımsızlık Özelliği............................................................................................ 491
i) Vesayet Denetimine Tâbi Olabilme..................................................................... 491
j) Müeyyide Uygulama Yetkisi.............................................................................. 493
k) Düzenleme Yetkisi.............................................................................................. 493
VI. Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşları....................................................... 493
A. Ortak Özellikleri........................................................................................................... 494
1. Türkiye’de meslek kuruluşları, “kamu kurumu niteliğinde kuruluşlar”dır............... 493
2. Türkiye’de meslek kuruluşları kamu tüzel kişiliğine sahiptirler............................... 493
3. Bazı kamu gücü ayrıcalıklarına sahiptirler................................................................ 495
4. Kanunla kurulurlar.................................................................................................... 495
5. Organları kendi üyeleri arasından seçilir................................................................... 495
6. “Zorunlu üyelik" esasına dayanırlar......................................................................... 496
7. Kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar. .................................................. 497
8. Özel bütçelidirler. .................................................................................................... 497
9. Özerktirler. .............................................................................................................. 498
10. Vesayet denetimine tâbidirler................................................................................. 498
11. İç kuruluş ve işleyişleri özel hukuka tâbidir........................................................... 498
12. Personeli özel hukuka tâbidir................................................................................. 498
B. Meslek Kuruluşların Görev ve Yetkileri....................................................................... 499
1. Devlete Yönelik Olarak: Mesleği Temsil Etme Görevi............................................ 499
2. Mesleğe Yönelik Olarak: Mesleğin İç Disiplinini Sağlama....................................... 499
a) Düzenleme Yetkisi ............................................................................................. 499
b) Mesleğin Yürütülmesini Denetleme Yetkisi ...................................................... 499
c) Disiplin Yetkisi .................................................................................................. 499
C. Meslek Kuruluşları Hakkında Eleştirilerimiz................................................................ 500
1. Meslek Kuruluşlarının “Kamu Kurumu Niteliğinde Kuruluş” Olmalarının Eleştirisi...... 500
2. Meslek Kuruluşlarının “Kamu Tüzel Kişisi” Olmalarının Eleştirisi....................... 500
3. Meslek Kuruluşlarının Demokratiklik Açısından Eleştirisi...................................... 502
a) Faşist Kökleri........................................................................................................... 503
b) Korporatist Nitelikleri............................................................................................. 504
Üçüncü Kısım
İdarî İşlemler
İdarenin Faaliyetleri (İdarenin Eylem ve İşlemleri) ................................................................ 507
Hukukî Eylem......................................................................................................................... 507
Hukukî Eylem - Hukukî İşlem Farkı....................................................................................... 508
Hukukî İşlem........................................................................................................................... 508
İdarenin Eylemleri................................................................................................................... 508
İdarenin İşlemleri .................................................................................................................... 508
İdarî İşlem Türleri................................................................................................................... 510
Bölüm 7
İdarî İşlem Kavramı
- Hatırlatma: İdarî İşlemin Yasama ve Yargı İşlemlerinden
Ayrılmasında Maddî
ve Organik
Kriter..........................................................................................................
512
1. Maddî Kriter............................................................................................................ 512
2. Organik Kriter.......................................................................................................... 513
I. İdarî İşlemin Yasama İşlemlerinden Ayrılması............................................................ 514
A. Kural............................................................................................................................. 514
B. İstisna: “Yasama Organının İdarî İşlemleri”.................................................................. 515
1. Fransa’da Yasama Organının İdarî İşlemleri............................................................. 515
2. Türkiye’de Yasama Organının İdarî İşlemleri........................................................... 517
II. İdarî İşlemin Yargı İşleminden Ayrılması................................................................... 519
Yargı İşleminin Tanımı................................................................................................. 519
Ayrım........................................................................................................................... 520
A. Kural: Organik Kriter (Yargı Organından Çıkma)......................................................... 520
Örnekler........................................................................................................................ 520
1. Tecavüzün Önlenmesi Kararları .............................................................................. 520
2. Disiplin Cezaları ...................................................................................................... 521
3. Kolluk İşlemleri........................................................................................................ 521
4. Bağımsız İdarî Otoritelerin İşlemleri........................................................................ 522
B. İstisna 1: Maddî Kriter (Yargı Organlarının İdarî İşlemleri)......................................... 523
1. İdarî Personele İlişkin İşlemler................................................................................. 523
2. Bazı Hakimlerin Disiplin İşlemleri........................................................................... 524
3. Hakimlerin Notlandırılmasına İlişkin İşlemler.......................................................... 524
4. Yargı Organlarının İç Düzenine İlişkin İşlemler........................................................ 525
5. Yargı Organlarının Başkan Seçme İşlemleri.............................................................. 527
6. Yargı Organlarının Aday Gösterme İşlemleri........................................................... 527
AYİM'in 10 Şubat 1994 Tarih ve K.1994/4 Sayılı Kararı ..................................... 528
AYİM'in 15 Mart 2001 Tarih ve K.2001/148 Sayılı Kararı................................... 529
7. Çekişmesiz Yargı Kararları....................................................................................... 530
8. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Alanında Hâkim Kararları............... 5532
9. Gecikmesinde Sakınca Bulunan Hâllerde Yetkili Merciin
Emrinin Daha
Sonra Hâkim Tarafından Onaylaması
Kararları....................................................... 533
10. Kanunlarla Verilmiş Diğer İdarî Görevler............................................................... 534
C. İstisna 2: İdarî Makamların “Yargısal” İşlemleri........................................................... 535
1. Yargı İşleminin Hazırlayıcısı Niteliğinde Olan İşlemler............................................ 535
2. Yargı Kararlarının Yerine Getirilmesine İlişkin Olan İşlemler.................................. 535
3. Adalet Bakanının Savcıya Verdiği Yargısal Nitelikteki Emirler................................ 536
4. Kamu Görevlileri Hakkında Verilen Soruşturma İzni Kararları................................ 536
5. Avukatlar Hakkında Soruşturma İzni Verilmesine İlişkin Adalet Bakanı Kararları....... 537
III. İdarî İşlemlerin “Hükûmet Tasarrufları”ndan Ayrılması....................................... 538
A. Kural............................................................................................................................. 538
B. İstisna: Hükûmet Tasarrufları....................................................................................... 539
1. Fransa’da Hükûmet Tasarrufları.............................................................................. 539
a) İç Alanda Hükûmet Tasarrufları......................................................................... 541
b) Uluslararası İlişkiler Alanında Hükûmet Tasarrufları......................................... 542
aa) Uluslararası Andlaşmalarla İlgili İşlemler..................................................... 542
bb) Uluslararası İlişkilerin Yürütülmesiyle İlgili İşlemler.................................. 543
cc) Savaşla İlgili Eylem ve İşlemler.................................................................... 544
dd) Uluslararası Kuruluşlarla İlişkiler Çerçevesinde Yapılan İşlemler............... 545
Fransa’da Hükûmet Tasarruflarının Hukukî Rejimi.......................................... 540
Sonuç................................................................................................................. 546
2. Türkiye’de Hükûmet Tasarrufları............................................................................ 547
a) Bakanlar Kurulunun Oluşumuna İlişkin İşlemler................................................ 547
b) Yürütme Organının Yasama Organı İle Olan İlişkileri Çerçevesinde Yaptığı İşlemler 547
c) Cumhurbaşkanının Anayasa Değişikliği Sürecinde Yaptığı İşlemler .................. 547
d) Cumhurbaşkanının Anayasa Mahkemesinde İptal Davası Açması İşlemi......... 547
e) Yürütme Organının Başka Devletlerle Olan İlişkileri Çerçevesinde Yaptığı İşlemler 548
IV. İdarî İşlemlerin Tanımı ve Özel Hukuk İşlemlerinden Ayrılması......................... 549
A. İdarî İşlem Nedir?......................................................................................................... 549
1. İdarenin Her İşlemi İdarî İşlem Değildir (İdarenin Bazı İşlemleri Özel Hukuk İşlemidir) 550
a) İdarenin Özel Mallarının İşletilmesine İlişkin İşlemleri ..................................... 550
b) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmeleri..................................................................... 550
c) KİT’lerin Üçüncü Kişilerle Olan İşlemleri ......................................................... 550
2. İdarî İşlemin Mutlaka İdareden Çıkması Şart Değildir (Özel
Hukuk
Tüzel Kişilerinin Bazı İşlemleri İdarî
İşlemdir)....................................................... 551
a) Fransa’da ............................................................................................................ 552
b) Türkiye'de........................................................................................................... 552
B. Bir İşleme “İdarî” Nitelik Kazandıran Unsur: Kamu Gücü Ayrıcalıkları..................... 553
C. Bir Hukukî İşlemin “İdarî İşlem” Olmasının Doğurduğu Sonuçlar............................... 554
D. Alman İdare Hukukunda İdarî İşlemin Tanımı............................................................. 554
1. Kamu Gücü Unsuru....................................................................................................... 555
2. İdarî Makam Unsuru................................................................................................ 555
3. “Düzenleme” Unsuru............................................................................................... 556
4. Somutluk ve Bireysellik Unsuru.............................................................................. 556
5. Dolaysız Dışsal Hukukî Etki Unsuru...................................................................... 557
V. İdarî İşlemlerin Türleri.................................................................................................. 557
A. Tek Yanlı - İki Yanlı İdarî İşlemler Ayrımı................................................................... 558
1. Tek-Yanlı İdarî İşlemler............................................................................................ 558
2. İki-Yanlı İdarî İşlemler (İdarî Sözleşmeler)............................................................... 559
B. Bireysel İdarî işlemler - Düzenleyici İdarî İşlemler Ayrımı.......................................... 599
1. Ayrım....................................................................................................................... 559
2. Ayrımın Kriterleri.................................................................................................... 560
a) Genellik Kriteri .................................................................................................. 560
b) Kişisellik/Kişilik-Dışılık Kriteri ......................................................................... 560
3. Ayrımın Sonuçları.................................................................................................... 561
a) Yürürlüğe Girmeleri Bakımından Farklılık ......................................................... 561
b) Sona Ermeleri Bakımından Farklılık ................................................................... 561
c) İlga Edilmeleri Bakımından Farklılık .................................................................. 561
d) Hiyerarşik Güçleri Bakımından Farklılık............................................................ 562
e) Yargısal Denetimleri Bakımından Farklılıklar...................................................... 562
C. Bireysel İşlemler ile Düzenleyici İşlemler Arasında Bir Kategori: “Ara İşlemler”....... 562
VI. İdarî İşlemlerin Özellikleri.......................................................................................... 566
A. İcraîlik........................................................................................................................... 566
B. Re'sen İcra Edilebilirlilik................................................................................................ 568
“İcraîlik”-“Re'sen İcra ”................................................................................................. 569
Özel Hukukta Re'sen İcra Yoktur................................................................................ 560
İdare, Re'sen İcra Yetkisine Kural Olarak Sahiptir...................................................... 569
İdarenin Re'sen İcra Yetkisinin Kanunla Öngörülmüş İstisnaları Vardır...................... 570
İdarenin Cebir Kullanarak Re'sen İcra Yetkisi Anayasadaki
Temel Hak ve
Hürriyetler Rejimi ile
Sınırlıdır................................................................................
570
C. Hukuka Uygunluk Karinesi.......................................................................................... 571
1. Sonuçları................................................................................................................... 571
a) İdarî İşlemin Sonuçları Derhal Doğar.................................................................. 572
b) Dava Açacak Taraf İdare Değil, Özel Kişidir..................................................... 572
c) İspat Yükü , İdareye Değil, Özel Kişiye Aittir.................................................... 572
d) Dava Açılması İşlemin Yürütülmesini Durdurmaz............................................. 573
2. İstisnaları.................................................................................................................. 574
a) Kanunla Öngörülmüş İstisnalar........................................................................... 574
b) Yürütmeyi Durdurma Kararı.............................................................................. 574
BİREYSEL İDARÎ İŞLEMLER
(İDARÎ KARARLAR)
Bölüm
8
Bİreysel İdarî İşlemlerİn Türlerİ
(İDARÎ KARARLARIN
ÇEŞİTLERİ)
I. Maddî Açıdan Tasnif: Şart İşlemler-Sübjektif İşlemler....................................................... 578
A. Şart İşlemler.................................................................................................................. 578
B. Sübjektif İşlemler.......................................................................................................... 579
II. İçeriklerine Göre Tasnif: Emredici İşlemler, İnşaî İşlemler ve Tespit Edici İşlemler......... 580
A. Emredici İşlemler.......................................................................................................... 580
B. İnşaî İşlemler................................................................................................................. 580
C. Tespit Edici İşlemler..................................................................................................... 580
III. Muhatapları Üzerindeki Etkilerine Göre Tasnif:
Yararlandırıcı İşlemler-
Yükümlendirici
İşlemler.....................................................................................................
583
A. Yararlandırıcı İşlemler................................................................................................... 583
B. Yükümlendirici İşlemler................................................................................................ 583
IV. Açıklanan İradenin sayısı ve usûlüne Göre Tasnif: Basit
İşlemler,
Kolektif İşlemler, Karma
İşlemler......................................................................................
584
A. Basit İşlemler................................................................................................................ 585
B. Kolektif İşlemler........................................................................................................... 586
C. Karma İşlemler.............................................................................................................. 586
V. İşlemi Yapan Makama Göre Tasnif: Mukarrerat, Kararname ve Karar............................ 586
A. Kolejyal Makamların Kararları: “Délibérations (=Mukarrerat)”................................. 586
B. Bireysel Makamların Kararları: “Décrets (=Kararnameler)” ve “Arrêtés (=Kararlar)”.... 587
1. Décrets (=Kararnameler).......................................................................................... 587
2. Arrêtés (=Kararlar)................................................................................................... 588
VI. Açıklanan İradenin Şekline Göre Tasnif: Sarih Kararlar ve Zımnî Kararlar...................... 589
A. Sarih Kararlar................................................................................................................ 589
B. Zımnî Kararlar............................................................................................................... 589
1. Zımnî Ret Kararı...................................................................................................... 590
2. Zımnî Kabul Kararı.................................................................................................. 591
VII. İsteğe Bağlı Olup Olmamalarına Göre Tasnif: İsteğe Bağlı İşlemler ve İsteğe Bağlı Olmayan İşlemler 593
A. İsteğe Bağlı Olmayan İşlemler...................................................................................... 593
B. İsteğe Bağlı Olan İşlemler.............................................................................................. 593
VIII. İcraî Olup Olmamalarına Göre Tasnif: İcraî İşlemler ve İcraî Olmayan İşlemler.......... 593
A. İcraî İşlemler................................................................................................................. 594
B. İcraî Olmayan İşlemler.................................................................................................. 594
1. Hazırlık İşlemleri (Ön İşlemler)................................................................................ 595
Tanım...................................................................................................................... 595
Hukukî Rejimleri..................................................................................................... 696
Örnekler ................................................................................................................. 596
(1) Tutanaklar ......................................................................................................... 596
(2) Savunma İsteme İşlemleri .................................................................................. 396
(3) Danışma İşlemleri (İstişarî Kararlar: Görüşler, İnceleme Kararları, vs.)............ 597
(4) Teklif İşlemleri .................................................................................................. 598
(5) Bilgi İsteme İşlemleri ........................................................................................ 598
(6) İdarî Yazışmalar (Bilgi İletme İşlemleri)............................................................ 598
(8) İdare Tarafından Yapılan İcaplar ve Teklifler.................................................... 599
(9) Araştırma ve İncelemeler................................................................................... 599
(10) Kıymet Takdir Kararları.................................................................................. 600
(11) Karma İşlemlerde Son İşlemden Önceki İşlemler............................................ 600
Türkiye’de Rektör Atama İşleminin Tahlili............................................................ 601
Ayrılabilir İşlem ...................................................................................................... 602
Eleştiri .................................................................................................................... 603
2. Teyit Edici İşlemler.................................................................................................. 606
3. İç Düzen İşlemleri.................................................................................................... 607
a) Sirkülerler............................................................................................................ 608
Tanım................................................................................................................. 608
Amacı................................................................................................................. 609
Temeli................................................................................................................ 609
Örnekler............................................................................................................. 609
Hukukî Rejimi.................................................................................................... 611
Yargısal Denetimleri........................................................................................... 612
Kreisker Kararı: “Yorumlayıcı Sirküler”-“Düzenleyici Sirküler” Ayrımı......... 613
aa) Yorumlayıcı Sirkülerler........................................................................... 613
bb) Düzenleyici Sirkülerler........................................................................... 614
cc) Kısmen Yorumlayıcı, Kısmen Düzenleyici Sirkülerler........................... 615
b) Direktifler........................................................................................................... 615
Tanım................................................................................................................. 615
Temeli ve Varlık Sebebi..................................................................................... 616
Hukukî Rejimleri................................................................................................ 616
Direktif ile Yönetmelik Arasındaki Farklar........................................................ 617
Direktiflerin İleri Sürülebilirliliği........................................................................ 618
c) Hizmet İçi Tedbirler............................................................................................ 619
aa) Hizmetin Örgütlenmesine İlişkin Tedbirler.................................................. 619
Memurlar...................................................................................................... 619
Okullar.......................................................................................................... 520
Cezaevleri..................................................................................................... 621
Hakem Kararları............................................................................................ 621
bb) Önemsiz Tedbirler (Küçük Disiplin Cezaları)............................................ 621
Okullar.......................................................................................................... 622
Ordu.............................................................................................................. 622
Cezaevleri..................................................................................................... 623
Kamu Görevi................................................................................................ 624
Temeli........................................................................................................... 624
Türkiye’de Hizmet İçi Tedbirler.................................................................. 925
4. Enformel İdarî İşlemler............................................................................................. 626
İşlemin İsmiyle Bağlı Olmaksızın Tavsif................................................................ 632
Bölüm
9
İdarî İşlemlerİn unsurları
I. Yetki Unsuru................................................................................................................ 634
Tanım (Yetki).................................................................................................................... 635
İdarî Makam...................................................................................................................... 535
A. “Yetki Kuralları” (İdare Hukukunda Yetkilerin Ortak Özellikleri)............................... 636
1. İdare Hukukunda Yetkiler Anayasa ve Kanunlardan Kaynaklanır........................... 636
2. İdare Hukukunda Yetkiler “Verilmiş Yetki” Niteliğindedirler.................................. 636
3. İdare Hukukunda Yetkiler İstisnaî Niteliktedirler.................................................... 636
4. İdare Hukukunda Yetkiler Dar Yoruma Tâbi Tutulur.............................................. 637
5. İdare Hukukunda Yetkiler Kamu Düzenine İlişkindir.............................................. 637
6. İdare Hukukunda Yetkiler Kullanılması Zorunlu, Vazgeçilmez ve Devredilmez Yetkilerdir 639
7. İdare Hukukunda Yetki Sakatlıkları Sonradan Düzeltilemez.................................... 639
B. “Yetki Kuralları”nın İstisnaları (Yetkisizliği Gideren Hâller)....................................... 640
1. Fiilî Memur Teorisi.................................................................................................. 640
a) Görünüş (Apparence) Teorisi: Görünüşte Memur............................................. 640
b) Zaruret Hâli Teorisi: Zarurî Memur................................................................... 641
2. Yetkilerin Paralelliği İlkesi........................................................................................ 643
Tanım...................................................................................................................... 643
Uygulama Alanı...................................................................................................... 644
Kanun Aksini Öngörmüşsse Yetki Paralelliği İlkesi Geçerli Değildir...................... 647
3. Yetki Devri............................................................................................................... 648
Yetki Devri-İmza Devri.......................................................................................... 648
a) Konusu................................................................................................................ 649
c) Şartları................................................................................................................. 649
aa) Yetki Devri Yapan Makam, Bu Yetkiye Sahip Olmalıdır............................ 649
bb) Yetki Devri Aynı Tüzel Kişilik İçinde, Hiyerarşik Üstten Asta Doğru Yapılmalıdır 650
cc) Yetki Devri Kanunla Öngörülmüş Olmalıdır................................................ 652
aaa) Merkezî İdarede.................................................................................... 653
..... (1) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanlığı .............................................. 653
..... (2) Başbakan ve Başbakanlık Yöneticileri ............................................. 654
..... (3) Bakanlar ve Bakanlık ve Kuruluş Yöneticileri.................................. 654
..... (4) Valiler................................................................................................ 654
..... (5) Bakanlar Kurulu ............................................................................... 654
bbb) Mahallî İdarelerde Yetki Devri............................................................. 655
..... (1) İl özel İdaresi.................................................................................... 655
..... (2) Normal Belediyeler .......................................................................... 655
..... (3) Büyük Şehir Belediyeleri.................................................................. 655
ccc) Kamu Kurumlarında Yetki Devri.......................................................... 656
Yetki Devrinin Kanuniliği İlkesi................................................................... 656
dd) Yetki Devri, Sarahaten veya Zımnen Yasaklanmamış Olmalıdır................. 658
ee) Yetki Devri, Kısmî Olmalıdır....................................................................... 660
ff) Yetki Devri, Yeterli Açıklıkta Yapılmalıdır.................................................. 660
gg) Yetki Devri, Yazılı Şekilde Yapılmalıdır...................................................... 661
hh) Yetki Devri İlgililerine Duyurulmalıdır........................................................ 661
Örnek 9-1: Fransa’da Geçici Yetki Devri Kararnamesi..................................... 662
Örnek 9-2: Fransa’da İmza Devri Kararnamesi................................................. 663
Örnek 9-3: Fransa’da İmza Devri Kararı........................................................... 664
c) Sonuçları.............................................................................................................. 665
aa) Devreden ve Devralan Kişilerin Değişmesi Bakımından.............................. 665
bb) Yetkinin Terki Bakımından......................................................................... 667
cc) Hiyerarşik Güç Bakımından ........................................................................ 667
dd) İşlemin Gerçek Sahibi ................................................................................. 668
ee) Alt-Devir...................................................................................................... 668
4. Vekâlet...................................................................................................................... 668
Vekâletin Türleri .................................................................................................... 669
a) Birinci Tür Vekâlet: Vekâlet Verme (Suppléance) ........................................ 669
b) İkinci Tür Vekâlet: Vekâleten Atama (İntérim) ............................................ 669
“Tedviren Atama”.................................................................................................. 671
Vekâlet Kurumun Temeli: Kamu Hizmetlerinin Devamlılığı İlkesi......................... 671
Mevzuat.................................................................................................................. 672
a) Merkezî İdarede ............................................................................................ 672
b) Mahallî İdarelerde ......................................................................................... 672
c) Kamu Kurumlarında ..................................................................................... 673
İçtihat...................................................................................................................... 674
5. Cari İşlerin Yürütülmesi........................................................................................... 675
C. Yetki Çeşitleri............................................................................................................... 678
1. Kişi Bakımından Yetki (Ratione Personae Yetki).................................................... 678
İmza........................................................................................................................ 678
Fazladan İmza......................................................................................................... 679
Karşı-İmza.............................................................................................................. 679
Karma İşlemlerde Kişi Yönünde Yetki.................................................................... 680
Kolektif İşlemlerde Kişi Yönünden Yetki............................................................... 680
Karar Yetersayısı.................................................................................................... 680
(1) Nispî Çoğunluk............................................................................................ 680
(2) Salt Çoğunluk............................................................................................... 681
a) Üye Tamsayısının Salt Çoğunluğu........................................................... 681
..... aa) De Facto Üye Tamsayısı Esası........................................................ 681
..... bb) De Jure Üye Tamsayısı Esası.......................................................... 681
b) Toplantıya Katılanların Salt Çoğunluğu................................................... 681
c) Kullanılan Oyların Salt Çoğunluğu........................................................... 681
d) Geçerli Oyların Salt Çoğunluğu ............................................................... 682
3. Nitelikli Çoğunluk ......................................................................................... 682
Kanunlarımızdan Bazı Örnekler................................................................... 682
Toplantı ve Karar Yetersayısına İlişkin Danıştay Kararlarından Örnekler.. 683
AYİM'in 15 Mart 2001 Tarih ve K.2001/148 Sayılı Kararı......................... 683
Müeyyide .................................................................................................... 684
2. Konu Bakımından Yetki (Ratione Materiae Yetki).................................................. 684
3. Yer Bakımından Yetki (Ratione Loci Yetki)............................................................. 685
4. Zaman Bakımından Yetki (Ratione Temporis Yetki)............................................... 686
Zaman Bakımından Sınırlamalar ............................................................................. 687
Kanunla Öngörülen Süre Meselesi.......................................................................... 688
a) Sınırlandırıcı Süreler....................................................................................... 688
b) Hızlandırıcı Süreler........................................................................................ 689
c) Koruyucu Süreler........................................................................................... 689
D. Yetki Unsurunda Sakatlık Halleri................................................................................. 691
Negatif Yetkisizlik........................................................................................................ 691
1. Fonksiyon Gaspı ..................................................................................................... 691
a) İdarenin Yasama Fonksiyonunu Gasbetmesi...................................................... 692
b) İdarenin Yargı Fonksiyonunu Gasbetmesi.......................................................... 692
Örnek Danıştay Kararları........................................................................................ 694
Fonksiyon Gaspının Müeyyidesi........................................................................... 695
“Fonksiyon Gaspı” Hakkında Ek Gözlem............................................................. 696
2. Yetki Gaspı.............................................................................................................. 697
a) Resmî Sıfatın Tamamıyla Yokluğu Hâli.............................................................. 697
b) Resmî Sıfatın Sona Ermesi.................................................................................. 698
Yetki Gaspının İstisnası: Fiilî Memur Teorisi........................................................ 698
3. Yetki Tecavüzü........................................................................................................ 699
a) Konu Bakımından Yetki Tecavüzü..................................................................... 700
b) Yer Bakımından Yetki Tecavüzü........................................................................ 707
c) Zaman Bakımından Yetki Tecavüzü................................................................... 708
4. Ağır ve Bariz Yetki Tecavüzü.................................................................................. 709
II. Şekil Unsuru ............................................................................................................. 710
A. Genel Olarak................................................................................................................. 710
“Şekil”-“Usûl” Ayrımı................................................................................................. 710
Yayım, İlân ve Yazılı Bildirim Şekil ve Usûl Değil, Yürürlük Şartıdır.......................... 710
Şeklin Tanımı................................................................................................................ 711
İdare Hukukunda Şekil Serbestisi Yoktur..................................................................... 711
Kural: Yazılı Şekil......................................................................................................... 711
İstisna: Sözlü, Hareketli Şekil....................................................................................... 712
B. Yazılılık Kuralının Kapsamı: İdarî işlemin Metninde Neler Bulunmalıdır?.................. 713
1. İrade Açıklaması....................................................................................................... 713
2. İmza.......................................................................................................................... 713
3. Muhatabın Adı......................................................................................................... 715
4. Tarih......................................................................................................................... 716
5. Yer............................................................................................................................ 717
6. Hukukî Dayanaklar (Vizeler)................................................................................... 717
7. Başvuru Yolları ve Süresi......................................................................................... 717
8. Gerekçe..................................................................................................................... 719
Tanım ..................................................................................................................... 719
Gerekçe-Sebep Ayrımı ........................................................................................... 720
Gerekçe Zorunluluğu Var mı? ................................................................................ 720
Gerekçe Kuralının Müeyyidesi............................................................................... 721
İYUK, m.20 Gerekçeyle İlgili Değildir.................................................................... 721
Karşılaştırmalı Hukuk ............................................................................................ 723
Gerekçe Kuralının Değerlendirilmesi....................................................................... 724
9. Yayın........................................................................................................................ 726
10. Diğerleri.................................................................................................................. 726
C. Şekil Kurallarına Aykırılığın Müeyyidesi..................................................................... 727
III. Usûl Unsuru............................................................................................................... 730
Tanım........................................................................................................................... 730
Yarar ve Zararları.......................................................................................................... 730
“İdarî Usûl Kanunu” Hazırlığı..................................................................................... 731
Özel İdarî Usûller......................................................................................................... 732
A. Teklif Usûlü.................................................................................................................. 733
Teklifin Bağlayıcılığı..................................................................................................... 733
Tercihli Teklif Usûlü ................................................................................................... 734
B. Danışma Usûlü.............................................................................................................. 734
1. Danışma İlkeleri........................................................................................................ 735
a) Etkililik (Effectivité) ve Samimiyet (Sincérité)” İlkesi......................................... 735
b) Düzgünlük (Régularité) İlkesi............................................................................. 735
c) Tarafsızlık (İmpartialité) İlkesi........................................................................... 736
Görüşün Zamanaşımına (Péremption) Uğraması.................................................... 736
2. Danışmanın Çeşitleri................................................................................................ 736
a) İhtiyarî Danışma................................................................................................. 736
b) Zorunlu Danışma................................................................................................ 737
Görüşün Bağlayıcılığı......................................................................................... 738
c) “Uygun Görüş” Danışması................................................................................. 739
C. Çelişme Usûlü (Savunma Hakkı).................................................................................. 740
1. Genel Olarak............................................................................................................. 741
2. Çelişme Usûlünün Uygulandığı Haller..................................................................... 742
a) Türk Hukukunda Çelişme Usûlünün Uygulandığı Haller................................... 742
aa) Disiplin Cezaları.......................................................................................... 742
bb) Bağımsız İdarî Otoriteler............................................................................. 742
cc) Türkiye’de İçtihatla Tanınmış Çelişme Usûlü veya Savunma
Hakkı
Var mı? (Danıştay Beşinci Dairesinin 6 Haziran 1991 Tarih ve
K.1991/1099 Sayılı Kararı Hakkında Bir
Eleştiri)....................................... 743
b) Fransız Hukukunda Çelişme Usûlünün Uygulandığı Haller............................... 745
aa) İdarî Müeyyidelerde (Savunma Hakkı)........................................................ 745
bb) Kişiyi Göz Önünde Tutan İşlemler............................................................. 746
cc) 28 Kasım 1983 Tarihli Kararnamede ve 12 Nisan 2000
Tarihli Kanunda
Öngörülen
İşlemler.......................................................................................
747
3. Çelişme Usûlünün Hüküm ve Sonuçları................................................................... 748
a) Çelişme Usûlünün Müeyyidesi.......................................................................... 748
b) Çelişme Usûlü Aslî Usulu Şartıdır...................................................................... 748
c) Çelişme Usûlünün Düzgünlüğü .......................................................................... 748
4. Çelişme Usûlünde Soruşturma................................................................................. 749
D. İlgilinin Dosyasını İnceleme Hakkı............................................................................... 750
D. Her Bir Durumun Özel Olarak İncelenmesi İlkesi........................................................ 750
E. Usûlde Paralellik İlkesi.................................................................................................. 751
1. Tanım....................................................................................................................... 751
2. Uygulama Alanı........................................................................................................ 753
3. Usûlde Paralellik İlkesinin Uygulanmadığı Hâller.................................................... 755
a) İhtiyarî Usûllerde, Usûlde Paralellik İlkesi Uygulanmaz.................................... 755
b) Kanun Aksini Öngörmüşse Usûlde Paralellik İlkesi Uygulanmaz...................... 756
c) Düzenleyici Olmayan İdarî İşlemlerde Usûlde Paralellik İlkesi Genel Bir Geçerliliğe Sahip Değildir 756
d) Disiplin Cezası Verme İşlemlerinde Usûlde Paralellik İlkesi Uygulanmaz......... 757
e) Kolluk Tedbirleri Alanında Usûlde Paralellik İlkesi Uygulanmaz...................... 759
f) Mahkeme Kararlarının Yerine Getirilmesinde Usûlde Paralellik İlkesi Uygulanmaz 759
g) Kanımızca, Normlar Hiyerarşisinde Üst Basamaktaki İşlemle
Alt
Basamaktaki İşlemin Geri Alınmasında, İlga Edilmesinde veya Değiştirilmesinde
Usûlde Paralellik İlkesi Uygulanmaz 760
g) Usûlde Paralellik İlkesi Görevden Almada Uygulanır; Ama
Naklen
Atamalarda Uygulanmaz
...................................................................................
761
Ek Gözlemler ......................................................................................................... 761
F. İmkânsız veya Yararsız Usûller Teorisi........................................................................ 762
1. İmkânsız Usûller Teorisi.......................................................................................... 762
2. Yararsız Usûller Teorisi........................................................................................... 763
G. Usûl Kurallarına Aykırılığın Müeyyidesi: Usûl Sakatlığı............................................. 763
Aslî Usûl Sakatlığı-Tali Usûl Sakatlığı Ayrımı............................................................. 764
1. Aslî Usul Sakatlıkları (Aslî Usûl Kuralları)........................................................ 764
2. Tali Usul Sakatlıkları (Tali Usûl Kuralları)......................................................... 765
a) Karar Üzerinde Etkisiz Usûl Sakatlıkları ...................................................... 765
b) Gösterici Nitelikteki Sürelere Uyulmaması .................................................. 766
c) Sadece İdarenin Yararına Konulmuş Usûllere Uyulmaması........................... 766
d) Bağlı Yetki Durumunda................................................................................. 766
e) İmkânsız ve Yararsız Usûller Durumunda..................................................... 766
Usûl Sakatlıklarının Sonradan Düzeltilmesi................................................................. 767
a) Maddî Sınır......................................................................................................... 767
b) Zamansal Sınır.................................................................................................... 767
IV. Sebep Unsuru............................................................................................................ 768
A. Genel Olarak................................................................................................................. 768
1. Tanım....................................................................................................................... 768
2. Özel Hukukta Sebep - İdare Hukukunda Sebep....................................................... 768
3. Sebep Türleri: Fiilî Sebepler ve Hukukî Sebepler..................................................... 769
Birbirinin Sebebi Olan İdarî İşlemler............................................................................ 769
B. Sebep Unsurunun Kanunlarda Düzenlenme Biçimleri.................................................. 770
1. Sebebin Açıkça Belirtilmesi...................................................................................... 771
2. Sebebin Belirsiz Kavramlarla İfade Edilmesi............................................................ 771
3. Sebebin Hiç Belirtilmemesi....................................................................................... 774
C. Değerlendirme Marjı..................................................................................................... 778
D. Sebep Unsurunda Sakatlık Halleri................................................................................ 779
1. Sebebin Mevcut Olmaması Sakatlığı (Olayların Maddî Doğruluğu: Fiilî Hata)...... 779
Fransız Danıştayı (Camino ve Trépont Kararları).................................................. 780
Türk Danıştayı........................................................................................................ 781
Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ........................................................................... 785
Sebebin İspatında Zabıtaca Tespit - Mahkeme Kararıyla Tespit........................... 786
Güvenlik Soruşturması Raporları............................................................................ 786
İstihbari Nitelikte Bilgiler........................................................................................ 788
İYUK, m.20............................................................................................................ 790
2. Sebebin Hukukî Tavsifinde Sakatlık......................................................................... 791
Fransız Danıştayı ................................................................................................... 792
Türk Danıştayı........................................................................................................ 793
Eleştiri..................................................................................................................... 795
Açık Değerlendirme Hatası: Minimum Denetim..................................................... 796
3. Sebep ile Konu Arasındaki Oransızlıktan Kaynaklanan
Sakatlık:
Ölçülülük Denetimi (Yarar-Zarar Bilançosu
Tekniği)............................................. 797
4. Sebep Saptırması: İdarenin Gösterdiği Sebebe Değil,
Gerçekte Gizlediği
Bir Sebebe
Dayanması.............................................................................................
798
5. Sebep Unsurunun Eşitlik İlkesine Aykırı Şekilde
Uygulanmasından
Kaynaklanan Hukuka
Aykırılıklar..........................................................................
799
E. Sebeplerin Çokluğu........................................................................................................ 799
1. “Belirleyici Sebepler - Ek Sebepler” Ayrımı............................................................ 800
Düzmece Sebepler................................................................................................... 800
2. Sakat Sebeplerin Etkisizleştirilmesi.......................................................................... 801
3. Sebep İkamesi (Sakat Sebeplerin Sağlam Sebeplerle Değiştirilmesi)........................ 802
V. Konu Unsuru............................................................................................................... 805
A. Genel Olarak................................................................................................................. 805
Tanım........................................................................................................................... 805
Özel Hukukta Konu-İdare Hukukunda Konu.............................................................. 806
B. Konu Unsurunda Sakatlık Halleri................................................................................. 806
1. Konunun İmkânsız Olması....................................................................................... 807
2. Konunun Kanuna Aykırı Olması (Kanunu İhlâl)..................................................... 808
a) Pozitif Kanuna Aykırılık.................................................................................... 808
aa) Yasak Konularda İşlem Yapılması............................................................... 808
bb) Temel Hak ve Hürriyetlerin İdarî İşlemle Sınırlandırılması......................... 809
cc) Kanunun Uygulama Alanının Genişletilmesi .............................................. 810
dd) Kesin Hükmün İhlâli................................................................................... 810
b) Negatif Kanuna Aykırılık................................................................................... 810
aa) İstemin Reddedilmesi................................................................................... 811
bb) Bildirimin Kabul Edilmemesi....................................................................... 811
cc) Mahkeme Kararlarına Uyulmaması............................................................. 811
3. Geçmişe Etkililik...................................................................................................... 811
4. Sebep ile Konu Arasındaki Kanunun Öngördüğü İlliyet Bağının Yokluğu............... 811
5. Sebep ile Konu Arasında Ölçüsüzlük Bulunması..................................................... 813
C. Bağlı Yetki..................................................................................................................... 814
Tanım .......................................................................................................................... 814
Örnekler........................................................................................................................ 814
Örnek Danıştay Kararları............................................................................................. 815
Bağlı Yetki Durumunda Dahi İdare Sebep Unsurunun Varlığını Araştırır.................... 816
Bağlı Yetki Durumunda Dahi İdarenin İşlemi Yapma Zamanı
Konusunda
Sınırlı da Olsa Takdir Yetkisi
Vardır.......................................................................
816
D. Takdir Yetkisi............................................................................................................... 817
1. Tanım ve Örnekler.................................................................................................... 818
2. Takdir Yetkisi, İdarî İşlemin Hangi Unsurunda Olabilir?......................................... 819
3. Bağlı Yetki, Takdir Yetkisi ve Değerlendirme Marjı Arasındaki Farklar................. 821
4. İdarenin Takdir Yetkisine Sahip Olduğu Nasıl Anlaşılır?......................................... 822
5. Takdir Yetkisinin Varlık Nedeni: Yerindelik Meselesi............................................. 825
6. Takdir Yetkisinin Niteliği: Takdir Yetkisi, İdarenin
Hukuka Bağlılığı
İlkesinin Bir İstisnası veya Sınırı
Değildir............................................................... 826
7. Takdir Yetkisinin Yargısal Denetimi Mümkün Değildir........................................... 827
8. Türk İdarî Yargı Organları Takdir Yetkisinin Denetimi Konusunda Tavrı.............. 830
Örnek Danıştay Kararları............................................................................................. 833
a) İdare Memur Atamaya Yargı Kararıyla Zorlanamaz.......................................... 833
b) İdare Belirli Bir İşlemi Yapmak Zorunda Olsa Bile Aynı İşlem Konusunda Değişik Bakımlardan Takdir Yetkisine Sahip Olabilir 835
c) Diğer Örnekler..................................................................................................... 836
9. Takdir Yetkisinin Denetlenemeyeceği Kuralının İstisnaları..................................... 841
a) Açık Takdir Hatası.............................................................................................. 841
b) Ölçülülük Denetimi (Yarar-Zarar Bilançosu Denetimi)...................................... 844
VI. Amaç Unsuru.............................................................................................................. 850
A. Genel Olarak................................................................................................................. 851
1. Tanım....................................................................................................................... 851
2. Amaç-Sebep Ayrımı................................................................................................. 851
3. Yetki Saptırması....................................................................................................... 852
4. Yetki Saptırmasının Niteliği..................................................................................... 853
5. Yetki Saptırmasının Alanı........................................................................................ 853
B. Yetki Saptırması Halleri (Amaç bakımından hukuka Aykırılık Çeşitleri)..................... 853
1. Kamu Yararı Dışında Bir Amaçla Yapılmış İşlemler................................................ 853
a) Kişisel Amaç....................................................................................................... 854
b) Siyasal Amaç...................................................................................................... 854
c) Üçüncü Kişiye Yarar Sağlama Amacı.................................................................. 855
Kamu Yararı ile Özel Yarar Arasında Birleşme....................................................... 855
2. Özel Maksadı Aşan İşlemler.................................................................................... 856
Genel Maksat-Özel Maksat Ayrımı....................................................................... 856
Örnekler.................................................................................................................. 856
Malî Çıkar Maksadıyla Yetki Saptırması............................................................... 857
Malî Yarar Maksadının Güdülebileceği Durumlar.................................................. 858
C. Yetki Saptırmasının (Amaç Bakımından Hukuka Aykırılığın) Sınırları........................ 859
1. Bağlı Yetki Hâli........................................................................................................ 859
2. Maksatların Çokluğu Hali........................................................................................ 860
D. Yetki Saptırmasının (Amaç Bakımından Hukuka Aykırılığın) İspatı........................... 861
E. Yetki Saptırmasının Özel Bir Türü: Usûl Saptırması.................................................... 863
Tanım........................................................................................................................... 863
Örnekler........................................................................................................................ 864
AYİM Kararlarından Bir Örnek................................................................................... 865
F. Yetki Saptırması Hakkında Değerlendirmeler................................................................ 866
1. Ahlakîlik Denetimi................................................................................................... 866
2. Yetki Saptırmasının “Gerileme” Dönemi................................................................. 867
2. Yetki Saptırması Denetiminin Zorluğu..................................................................... 868
4. Yetki Saptırmasının Yerindelik Denetimine Dönüşme Tehlikesi............................. 868
Bölüm 10
İdarî İşlemlerİn hukuka Aykırılığının
Müeyyİdelerİ:
İptal ve Yokluk
I. İptal..................................................................................................................................... 876
II. Yokluk................................................................................................................................ 879
A. Maddî Yokluk (Mutlak Yokluk, Tam Anlamıyla Yokluk, Düpedüz Yokluk)............. 880
1. “Maddî Yokluk” Kavramı........................................................................................ 880
2. Maddî Yoklukla Malûl İşlemler (Madden Yok Olan İşlemler)................................ 881
a) Hayalî İşlemler.................................................................................................... 881
b) Yetki Gaspıyla Yapılmış İşlemler....................................................................... 882
c) Ağır Şekil Sakatlıkları: Yazılılık veya Resmî Gazete Yayın
Koşullarını
Yerine
Getirmeme..............................................................................................
883
3. Madden Yok Olan İşlemlerin Müeyyidesi: Yoktur................................................. 884
4. Fransa’da Maddî Yokluk.......................................................................................... 884
B. Yok Hükmünde Sayma (Yokluk Benzeri, Ağır Ve Apaçık Sakatliklardan Dolayı Yokluk) 885
1. Kavram..................................................................................................................... 885
2. Yok Hükmünde Sayılan İşlemler.............................................................................. 888
a) Fonksiyon Gaspıyla Sakat İşlemler.................................................................... 888
b) Ağır ve Bariz Yetki Tecavüzüyle Sakat İşlemler................................................ 890
c) “Fiilî Yol” Oluşturan İşlemler............................................................................. 891
d) Düzmece Atamalar............................................................................................. 891
e) Yaş Koşuluna Uymayan Atamalar..................................................................... 892
f) Kanunla Öngörülmüş Yokluk Hükmünde Sayma Hâli........................................ 893
3. Yok Hükmünde Saymanın (Yokluk Benzerinin) Sonuçları................................. 893
a) Dava Açma Süresi Yoktur................................................................................... 894
b) Her Zaman Geri Alınabilirler.............................................................................. 895
c) Hem İdarî, Hem Adlî Yargı Görevlidir................................................................ 895
d) Tam Yargı Davası Açılamaz............................................................................... 895
e) Kamu Düzenine İlişkindir................................................................................... 896
f) Başvuru İçin Menfaat Şartı Vardır...................................................................... 896
Özet.............................................................................................................................. 896
Değerlendirme............................................................................................................... 897
C. Türkiye’deki Yokluk Müeyyidesi Anlayışı ve Bu Anlayışın Eleştirisi....................... 898
1. Yokluğun İki Türü Birbirine Karıştırılmaktadır........................................................ 898
2. Türkiye’de İdarî Yargıda Tespit Davası Açılamaz................................................... 900
D. Türk İdari Yargı Organlarının Yokluk Konusundaki Kararlarından Örnekler............... 902
1. Danıştayın Yokluk Konusundaki Kararları.............................................................. 902
2. Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin Yokluk Hakkında Kararlarından Örnekler..... 909
E. Alman İdare Hukukunda Yokluk................................................................................... 913
Yokluk Hâlleri.............................................................................................................. 913
Yokluğun Tespiti Davası.............................................................................................. 914
- Dönüştürme Teorisi Üzerine Bir Not................................................................................... 914
Fransız İdare Hukukunda.................................................................................................. 914
Türk İdare Hukukunda...................................................................................................... 913
Alman İdare Hukukunda.................................................................................................... 915
Bölüm 11
İdarî İşlemlerİn Yürürlüğe Gİrmesİ
Tesis, Yürürlüğe Girme, Uygulama ve Yürürlükten Kalkma............................................. 919
Yürürlüğe Girme................................................................................................................ 919
İlgililere Duyurma (Publicité)............................................................................................. 919
I. Düzenleyici İşlemlerin Yürürlüğe girmesi: Yayın...................................................... 921
II. Bireysel İşlemlerin Yürürlüğe girmesi........................................................................ 923
A. İlgilisinin Lehine Olan İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi: İmza.......................................... 923
B. İlgilisinin Aleyhine Olan İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi: Tebliğ.................................... 923
“Tebliğ” Kavramı......................................................................................................... 924
Kural............................................................................................................................. 924
İstisnalar....................................................................................................................... 924
Mahiyeti Gereği Yayına veya Tebliğe Elverişli Olmayan İşlemler.............................. 925
III. İdarî İşlemlerin İlgililerine Duyurulmasının ve
Duyurulmamasının
Sonuçları (Etkileri).........................................................................................................
926
A. İdarî İşlemlerin İlgililerine Duyurulmasının Sonuçları................................................... 926
1. İleri Sürülebilirlilik.................................................................................................... 925
İleri Sürülebilirlilik-Varlık-Geçerlilik ........................................................................... 926
2. Dava Açma Süresinin Başlaması.............................................................................. 927
B. İdarî İşlemlerin İlgililerine Duyurulmamasının Sonuçları (İmzalanmış Ama Duyurulmamış İşlemlerin Doğuracağı Sonuçlar) 928
1. İdare, Yayınlanmamış Düzenleyici İşleme Dayanarak Bireysel İşlemler Yapabilir.... 928
2. İdarenin Kendisi Duyurulmamış Bir İşlemle Bağlıdır............................................... 928
3. Duyurulmamış İşlemlere Karşı Hiyerarşik Başvuru Yapabilir................................. 929
4. Duyurulmamış İşlemlere Karşı İptal Davası Açılabilir............................................ 929
IV. İdarî İşlemlerin Geriye Yürümezliği İlkesi............................................................... 930
A. İlkenin Tanımı, Niteliği, Temeli, Kapsamı ve Müeyyidesi.......................................... 930
1. Tanımı ve Niteliği..................................................................................................... 930
2. Örnekler.................................................................................................................... 931
3. Temeli....................................................................................................................... 933
4. Kapsamı................................................................................................................... 934
a) Kapsam İçi.......................................................................................................... 934
b) Kapsam Dışı: Devam Eden Durumlara Derhal Uygulama.................................. 934
5. Müeyyidesi.............................................................................................................. 936
B. İdarî İşlemlerin Geriye Yürümezliği İlkesinin İstisnaları............................................... 937
1. Kanunla Öngörülmüş Geçmişe Etki......................................................................... 937
2. Geri Alma Hâlinde Geçmişe Etki............................................................................. 938
3. İptal Kararlarının Uygulanması Nedeniyle Geçmişe Etki........................................ 938
4. Kolluk Alanında Kişi Güvenliği Nedeniyle Geçmişe Etki........................................ 938
5. Kamu Hizmetlerinin Devamlılığı veya Hukuk Boşluğuna Engel
Olunması
Nedeniyle Geçmişe
Etki..........................................................................................
939
6. Öngörülmüş Geçmişe Etki........................................................................................ 940
7. İnfisahî Şart Nedeniyle Geçmişe Etki....................................................................... 940
8. İşlemin Mahiyetinden Kaynaklanan Geçmişe Etki.................................................. 941
a) Onay İşlemlerinde Geçmişe Etki......................................................................... 940
b) Beyan Edici İşlemlerde Geçmişe Etki................................................................. 941
c) Düzeltme İşlemlerinde Geçmişe Etki.................................................................. 941
Bölüm 12
İdarî kararların İcrası
I. İdarî Kararın Muhatapları Tarafından Kendiliğinden İcrası: Gönüllü İcra........................... 944
A. İdarî Müeyyideler......................................................................................................... 944
B. Cezaî Müeyyideler....................................................................................................... 945
İdarî-Cezaî Müeyyide Karşılaştırması......................................................................... 946
II. İdarî Kararların Adlî Makamlar Tarafından İcrası: Adlî İcra.............................................. 946
III. İdarî Kararların İdare Tarafından İcrası: Re'sen İcra.......................................................... 947
A. Cebir Kullanmaksızın Re'sen İcra................................................................................. 948
1. İcrası Tamamıyla İdareye Bağlı Olan Kararların Re'sen İcrası................................. 948
2. Sadece Hak Yaratan Kararların Re'sen İcrası............................................................ 949
B. Cebir Kullanarak Re'sen İcra (Cebrî İcra)...................................................................... 949
1. Kural: İdarenin Cebrî İcra Yetkisi Yoktur................................................................ 950
2. İstisna: Acil ve Olağanüstü Durumlar...................................................................... 951
Hukuka Aykırı Re'sen İcranın Müeyyidesi................................................................. 952
EK: İdarî Kararların “Kesin Karar Gücü (Autorité de chose décidée)”................................... 953
Bölüm 13
İdarî İşlemlerİn Sona ERmesİ
Terminoloji........................................................................................................................ 956
Sona Erme Sebepleri.......................................................................................................... 956
I. İdarî İşlemi İdarenin İradesi Dışında Sona Erdiren Sebepler.................................... 957
A. İptal.............................................................................................................................. 957
B. Sürenin Dolması............................................................................................................ 957
C. İnfisahî Şartın Gerçekleşmesi........................................................................................ 957
Hüküsüzlük (Kadük Olma).......................................................................................... 959
D. Maddî Sebepler............................................................................................................. 960
Metrukiyet................................................................................................................... 961
II. İdarî İşlemi İdarenin İradesine Bağlı Olarak Sona Sebepler................................... 962
A. İlga.............................................................................................................................. 962
1. Genel Olarak (Tanımı, Çeşitleri, Yetki, Şekil ve Usûl)............................................. 962
2. Hangi İşlemler İdare Tarafından İlga Edilebilir?........................................................ 964
a) Düzenleyici İşlemlerin İlgası............................................................................... 965
aa) Hukuka Uygun Düzenleyici İşlemlerin İlgası.............................................. 967
bb) Hukuka Aykırı Düzenleyici İşlemlerin İlgası.............................................. 967
b) Bireysel İşlemlerin İlgası..................................................................................... 968
aa) Hak Yaratıcı Olmayan Bireysel İşlemlerin İlgası......................................... 968
aaa) Hukuka Uygun Hak Yaratıcı Olmayan Bireysel İşlemlerin İlgası......... 970
bbb) Hukuka Aykırı Hak Yaratıcı Olmayan Bireysel İşlemlerin İlgası........ 970
bb) Hak Yaratıcı Bireysel İşlemlerin İlgası........................................................ 971
aaa) Hukuka Uygun Hak Yaratıcı Bireysel İşlemlerin İlgası......................... 971
bbb) Hukuka Aykırı Hak Yaratıcı Bireysel İşlemlerin İlgası........................ 971
B. Geri Alma.................................................................................................................. 972
1. Geri Alma Konusunda Türk Doktrini...................................................................... 972
2. Geri Alma Konusundaki Danıştay Kararları............................................................ 973
a) Hukuka Aykırı İdarî İşlemlerin Ancak Makul Bir Süre İçinde
Geri
Alınabileceği Yolundaki
Kararlar........................................................................
974
b) Hukuka Aykırı İdarî İşlemlerin Ancak Dava Açma Süresi İçinde Geri Alınabileceği Yolundaki Kararlar 974
c) Hukuka Aykırı İdarî İşlemlerin Her Zaman Geri Alınabileceği Yolundaki Kararlar 976
3. Geri Almanın Tanımı, Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması, Geri Almada Yetki, Usûl, Şekil ve Geri Almanın Sonuçları 978
4. Hangi İşlemler İdare Tarafından Geri Alınabilir?...................................................... 980
a) Düzenleyici İşlemlerin Geri Alınması................................................................. 981
aa) Hukuka Uygun Düzenleyici İşlemlerin Geri Alınması................................ 982
bb) Hukuka Aykırı Düzenleyici İşlemlerin Geri Alınması................................ 982
b) Bireysel İşlemlerin Geri Alınması....................................................................... 983
aa) Hukuka Uygun Bireysel İdarî İşlemlerin Geri Alınması.............................. 983
aaa) Hak Yaratıcı Olmayan Hukuka Uygun Bireysel İdarî İşlemlerin Geri Alınması 983
bbb) Hak Yaratıcı Olan Hukuka Uygun Bireysel İdarî İşlemlerin Geri Alınması 984
bb) Hukuka Aykırı Bireysel İdarî İşlemlerin Geri Alınması.............................. 985
aaa) Hak Yaratıcı Olmayan Hukuka Aykırı Bireysel İdarî İşlemlerin Geri Alınması 986
bbb) Hak Yaratıcı Olan Hukuka Aykırı Bireysel İdarî İşlemlerin Geri Alınması 986
5. Geri Alma Şartları (Dame Cachet Kararı)............................................................... 987
a) İdarî İşlem Hukuka Aykırı Olmalıdır.................................................................. 987
b) İdarî İşlem Kesinleşmemiş Olmalıdır.................................................................. 987
6. Geri Alma Süresi...................................................................................................... 989
7. Zımnî Kabul Kararlarının Geri Alınması.................................................................. 991
8. Üst Makam Tarafından Geri Alma.......................................................................... 992
C. Hak Yaratıcı Olan ve Olmayan İşlemler.......................................................... 993
1. Ayrımın Önemi ....................................................................................................... 993
2. Kazanılmış Hak Kavramı ........................................................................................ 993
3. Hak Yaratıcı İşlem Kavramı .................................................................................... 993
4. Hak Yaratıcı Olmayan İşlemler................................................................................ 994
a) Düzenleyici İşlemler........................................................................................... 994
b) Tespit Edici İşlemler .......................................................................................... 995
c) Parasal Ödeme Kararları...................................................................................... 995
d) Geçici İşlemler.................................................................................................... 996
e) Negatif İşlemler.................................................................................................. 997
f) Müeyyide İşlemleri............................................................................................. 997
g) Kamu Yararı Kararı veya Kamulaştırma Kararı.................................................. 998
h) Yok Hükmünde Olan İşlemler............................................................................ 998
i) Hileyle Yapılmış İşlemler.................................................................................... 998
j) Şarta Bağlı İşlemler.............................................................................................. 999
Hak Yaratıcı İşlemler.................................................................................................. 1000
Hakkın Doğduğu Tarih............................................................................................... 1000
5. Kazanılmış Haklara Saygı İlkesi (Hak Yaratıcı İşlemler) Konusundaki Türk Danıştayının Kararları 1000
a) Kazanılmış Hakka Saygı İlkesi Kanunla Aksinin Öngörülmesi
Durumunda
İşlemez.........................................................................................
1001
b) Kamu Düzenine Aykırı Olan Durumlarda Kazanılmış Hak Olmaz
(Kamu
Düzeniyle Çatışıyorsa Kazanılmış Haklara Saygı İlkesi
İşlemez)................... 1002
c) Kamu Yararı ile Kazanılmış Haklar Çatıştığında Kamu Yararı Tercih Edilir.... 1005
d) İlgilinin Gerçek Dışı Beyanının veya Hilesinin Sebep
Olması Durumunda
Kazanılmış Hak Yoktur; İdarî İşlem Her Zaman Geri
Alınabilir..................... 1006
e) Eski Sınav Yönetmeliğinin Öngördüğü Geçme Notu Kazanılmış Hak Oluşturur.... 1007
6. Kazanılmış Haklara Saygı İlkesi Konusundaki AYİM Kararları............................ 1007
a) İlgilisinin Hilesiyle Yapılmış İşlemler, Kazanılmış Hak
Oluşturmaz;
İdare Tarafından Her Zaman Geri Alınabilir
................................................... 1007
b) Kanuna Aykırı İşlem, İlgilinin Kusuru Olmasa Bile
Kazanılmış Hak
Oluşturmaz
.....................................................................................................
1008
c) İdarenin Kendi Hatasından Kaynaklanan Hukuka Aykırı
İşlemler İlgili
Lehine Kazanılmış Hak Yaratır
....................................................................... 1009
d) İşlem Kamu Düzeniyle Çatışıyorsa, İdarenin Kendi Hatası
Olsa Bile,
Kazanılmış Hak
Oluşmaz................................................................................
1010
e) Eski Yönetmeliğin Uygulanmasında Kazanılmış Hak....................................... 1011
D. Koşulların Değişmesi Sonucu İdarenin İlga veya Geri Alma Yükümlülüğü................ 1012
1. Koşulların Değişmesinin Düzenleyici İşlemler Üzerindeki Etkisi.......................... 1012
2. Koşulların Değişmesinin Bireysel İşlemler Üzerindeki Etkisi................................ 1013
3. Koşulların Değişmesi İddiasını İleri Sürme Biçimleri............................................. 1014
a) Dava Yoluyla.................................................................................................... 1015
b) Def'i Yoluyla..................................................................................................... 1015
Bölüm 14
düzenleyİcİ İdarî İşlemler
Düzenleyici İdarî İşlemlerin Tanımı ................................................................................ 1017
Danıştay Kararları........................................................................................................... 1018
Çeşitleri ve Plân............................................................................................................... 1018
I. İdarenin Düzenleme Yetkisi............................................................................... 1019
A. İdarenin Düzenleme Yetkisinin Kaynağı.................................................................... 1020
1. Düzenleme Yetkisi Anayasadan Kaynaklanabilir.................................................. 1020
2. Düzenleme Yetkisi Kanundan Kaynaklanabilir...................................................... 1021
3. Düzenleme Yetkisi Eşyanın Tabiatından Kaynaklanabilir..................................... 1021
a) Kanun Koyucunun Her Şeyi Düzenleme İmkânsızlığı..................................... 1022
b) Kamu Hizmetinin İyi İşlemesi İhtiyacı............................................................ 1023
c) Kamu Düzeninin Sağlanması İhtiyacı............................................................... 1023
d) Takdir Yetkisinin Objektifleştirilmesi İhtiyacı................................................. 1024
4. Türk Yargı İçtihatlarına Göre İdarenin Düzenleme Yetkisinin Kaynağı................. 1025
a) Danıştay............................................................................................................ 1025
b) Anayasa Mahkemesi........................................................................................ 1026
Sonuç.......................................................................................................................... 1027
B. İdarenin Düzenleme Yetkisinin “İntra Legem”
Niteliği: Düzenleyici
İşlemlerin Kanuna Uygun Olması
Özelliği................................................................. 1028
Türk Pozitif Hukukunda Düzenleme Yetkisinin İntra Legem Olma Özelliği............ 1028
a) Tüzükler............................................................................................................ 1028
b) Yönetmelikler.................................................................................................... 1029
c) Adsız Düzenleyici İşlemler............................................................................... 1029
d) İstisna: KHK'ler................................................................................................ 1029
C. İdarenin Düzenleme Yetkisinin “Secundum Legem”
Niteliği: Düzenleyici
İşlemlerin Kanuna Dayanmasi
Özelliği.......................................................................
1029
1. Açıklama................................................................................................................. 1030
2. Türk Pozitif Hukukundaki Durum......................................................................... 1031
a) Secundum Legem Olmak (Kanuna Dayanmak) Zorunda Olan Düzenleyici İşlemler 1031
aa) Olağan Dönem KHK'leri............................................................................ 1031
bb) Tüzükler.................................................................................................... 1031
cc) Yönetmelikler ............................................................................................ 1032
b) Secundum Legem Olmak (Kanuna Dayanmak) Zorunda
Olmayan
Düzenleyici
İşlemler........................................................................................
1033
aa) Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim KHK'leri
bb) Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi................................................................. 1033
c) İdarenin Diğer Düzenleyici İşlemleri Hakkında Anayasada Bir Hüküm
Yoktur................................................................................................................... 1034
3. Görüşümüz............................................................................................................. 1034
Acil ve Olağanüstü Durumlarda İdarenin Aslî Düzenleme Yetkisi....................... 1035
D. İdarenin Düzenleme Yetkisinin Mecburîliği Sorunu................................................... 1035
1. Düzenleyici İşlem Yapma Zorunluluğu.................................................................. 1036
Düzenleyici İşlem Yapma Süresi.......................................................................... 1037
a) Makul Süre.................................................................................................. 1037
b) Kanunla Belirlenmiş Süre............................................................................ 1037
2. Düzenleyici İşlemleri İlga Etme Zorunluluğu......................................................... 1038
E. İdarenin Düzenleme Alanı........................................................................................... 1039
II. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri................................... 1040
A. Yetki Unsuru.............................................................................................................. 1042
B. Konu Unsuru.............................................................................................................. 1042
1. Anayasanın “Kanunla Düzenlenir” Dediği Konular Kanun
Hükmünde
Kararnameyle Düzenlenebilir
mi?.........................................................................
1043
2. Bütün Sosyal ve Ekonomik Haklar Kanun Hükmünde
Kararnameyle
Düzenlenebilir
mi?.................................................................................................
1045
3. Anayasanın 91’inci Maddesin İlk Fıkrasındaki Konu Yasağının Kapsamı Nedir?.... 1047
C. Şekil Unsuru................................................................................................................ 1048
D. Usûl Unsuru............................................................................................................... 1049
1. Resmî Gazetede Yayım.......................................................................................... 1050
2. TBMM'nin Onayına Sunma.................................................................................. 1050
3. Bakanlar Kurulu, Meclise Sunduğu KHK'yi Yürürlükten Kaldırabilir veya Değiştirebilir mi? 1051
4. KHK'nin TBMM Tarafından Reddedilmesi, Aynen veya Değiştirilerek Onaylanması 1051
a) Ret..................................................................................................................... 1052
b) Onay................................................................................................................. 1052
c) Değiştirerek Onay............................................................................................ 1052
5. KHK'nin Reddi Halinde, KHK'nin İlga Ettiği Kanunlar ve
KHK'ler
Kendiliğinden Yürürlüğe Girer
mi?........................................................................ 1052
F. Denetim....................................................................................................................... 1054
1. Kanun Hükmünde Kararnameler Danıştay Tarafından Denetlenebilir mi?........... 1054
2. Anayasa Mahkemesinin Denetimi......................................................................... 1055
3. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yetki Kanunlarına Uygunluğu
Denetlenebilir
mi?..................................................................................................
1056
4. İptal Edilen KHK'nin İlga Ettiği Kanunlar ve KHK’ler
Kendiliğinden
Yürürlüğe Girer
mi?...............................................................................................
1058
Görüşümüz........................................................................................................... 1058
Uygulama.............................................................................................................. 1058
931 Sayılı İş Kanunu: Danıştay Üçüncü Dairesinin 9 Ocak 1971 Tarihli Kararı. 1058
396, 514 ve 536 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler: Danıştay
Birinci
Dairesinin 22 Eylül 1999 Tarihli
Kararı........................................................... 1060
Yargıtay ................................................................................................................ 1061
Aksi Yönde Bir Uygulama.................................................................................... 1060
Belediye Kanununun 91'nci Maddesinin 335 Sayılı KHK ile
İlgası ve Bu
KHK'nin Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal
Edilmesi.............................. 1062
Şükrü Karatepe Kararı.......................................................................................... 1062
5. Yetki Kanunları İptal Edilen Kanun Hükmünde Kararnamelerin
Geçerliliği
Sorunu..................................................................................................
1063
a) Anayasa Mahkemesinin İçtihadı....................................................................... 1064
b) Anayasa Mahkemesi İçtihadının Eleştiri.......................................................... 1066
c) Görüşümüz....................................................................................................... 1068
III. Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnameleri 1069
A. Yetki Unsuru.............................................................................................................. 1071
1. Yetkili Makam........................................................................................................ 1071
2. Yetki Kanununa Gerek Yoktur............................................................................... 1071
B. Sebep Unsuru.............................................................................................................. 1072
C. Şekil Unsuru................................................................................................................ 1073
D. Usûl Unsuru............................................................................................................... 1074
1. Resmî Gazetede Yayım, Meclise Sunma ve Onay Süresi...................................... 1075
2. Yayımlandıkları Gün Meclisin Onayına Sunulmayan Kanun Hükmünde Kararnameler Ne Olur? 1076
3. Olağanüstü Hâl KHK'sinin TBMM Tarafından Onaylanması veya Reddedilmesi.... 1077
a) Ret..................................................................................................................... 1077
b) Onay................................................................................................................. 1077
c) Değiştirerek Onay............................................................................................. 1078
4. Onaylandıktan Sonra Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim KHK'leri
Anayasa
Mahkemesi Tarafından Denetlenebilir
mi?............................................................ 1078
E. Konu Unsuru............................................................................................................... 1081
1. Anayasa, m.15’ten Kaynaklanan Sınırlamalar........................................................ 1082
2. Anayasa, m.121/3 ve 122/2’den Kaynaklanan Sınırlar:
“Sıkıyönetim ve
Olağanüstü Hâlin Gerekli Kıldığı
Konular”........................................................... 1082
“Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hâlin Gerekli Kıldığı Konular”
Nasıl Tespit
Edilebilir?.........................................................................................................
1083
F. Süre Unsuru................................................................................................................. 1082
Kendiliğinden Yürürlükten Kalkma............................................................................ 1086
G. Yer Unsuru................................................................................................................. 1087
- Olağanüstü Hâl KHK'siyle Kanunlarda ve Özellikle Olağanüstü
Hâl
Kanununda Değişiklik Yapılabilir
mi?................................................................... 1091
H. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim KHK'leri Anayasa Mahkemesi Tarafından Denetlenebilir mi? 1093
1. Yargısal Denetim Yasağının Eleştirisi ve Savunulması........................................... 1093
2. Yargısal Denetim Yasağının Anayasa Mahkemesi Tarafından Aşılması................ 1094
3. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Eleştirisi........................................................... 1096
a) Olağanüstü Hâl KHK'si Olmanın Kriteri.......................................................... 1097
b) “Dönüştürme (Conversion) Kuramı”............................................................... 1100
c) İptal İsteminin Yetkisizlik Nedeniyle Reddi Gerekir........................................ 1101
IV. Tüzükler................................................................................................................ 1101
A. Yetki........................................................................................................................... 1102
B. Sebep........................................................................................................................... 1102
C. Konu........................................................................................................................... 1103
D. Usûl............................................................................................................................ 1103
1. Aslî Usûl Şartı: Danıştayın İncelemesi................................................................... 1104
2. Danıştayın İnceleme Kararının İstişarî Niteliği...................................................... 1104
3. Danıştayın İncelemesinin Kapsamı: “Kanuna Uygunluk” mu, “Yerindelik” mi?..... 1107
E. Şekil............................................................................................................................. 1109
F. Yargısal Denetim......................................................................................................... 1110
V. Yönetmelikler..................................................................................................... 1110
A. Yetki........................................................................................................................... 1111
1. Yetkili Makamlar: Başbakanlık, Bakanlıklar ve Kamu Tüzel Kişileri................... 1111
2. Bakanlar Kurulu Yönetmelik Çıkarabilir mi?.......................................................... 1112
3. Tüzel Kişiliği Bulunmayan Kamu Kuruluşları Yönetmelik Çıkarabilir mi?.......... 1112
4. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yönetmelik Çıkarabilir mi?................. 1115
5. Yüksek Mahkemeler Yönetmelik Çıkarabilir mi?................................................... 1115
B. Konu........................................................................................................................... 1116
C. Sebep........................................................................................................................... 1117
Kanun, Yönetmelik Çıkarılmasını Öngörmüş ise, Yönetmelik
Yerine Genelge
Çıkarılamaz............................................................................................................
1119
D. Usûl............................................................................................................................ 1120
E. Şekil............................................................................................................................. 1120
Resmî Gazetede Yayım.............................................................................................. 1120
Resmî Gazetede Yayımlanmamanın Müeyyidesi...................................................... 1122
Yönetmeliklerde Değişiklik ve İlganın de Resmî Gazetede Yayımlanması Gerekir.... 1123
F. Denetim....................................................................................................................... 1123
VI. İdarenin Diğer Düzenleyici İşlemleri: “Adsız Düzenleyici İşlemler” 1124
İç Düzen İşlemi Niteliğinde Olan Düzenleyici İşlemler Konumuz Dışında Kalır...... 1124
A. İdare, Adsız Düzenleyici İşlem Yapabilir mi?............................................................ 1125
Doktrin....................................................................................................................... 1126
Anayasa Mahkemesinin İçtihadı................................................................................ 1126
Kanunun Tüzükle veya Yönetmelikle Düzenlenmesini Öngördüğü .......................... 1127
B. Adsız Düzenleyici İşlemler Hangi Hukukî Rejime Tâbidir?....................................... 1128
Anayasa Mahkemesi.................................................................................................. 1128
Kanımızca................................................................................................................... 1129
1. Adsız Düzenleyici İşlemler Tüzüklerin Hukukî Rejimine Tâbi Tutulamazlar....... 1128
2. Adsız Düzenleyici işlemler Yönetmelikler Hukukî Rejimine Tâbi Tutulabilir....... 1129
VII. Düzenleyici İdarî İşlemler Arasinda Hiyerarşi Sorunu..................... 1131
A. Düzenleyici idarî İşlemler Arasındaki Hiyerarşik Sıra: KHK, Tüzük, Yönetmelik.... 1132
1. Kanun Hükmünde Kararname>Tüzük................................................................... 1132
2. Tüzük>Yönetmelik................................................................................................ 1132
3. Yönetmelik=Adsız Düzenleyici İşlemler............................................................... 1132
B. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Kendi Aralarında Hiyerarşi Yoktur..................... 1133
C. Tüzüklerin Kendi Aralarında Hiyerarşi Yoktur.......................................................... 1133
D. Yönetmeliklerin ve Adsız Düzenleyici İşlemlerin Kendi Aralarında Hiyerarşi Sorunu.... 1134
1. Bakanlar Kurulu Düzenleyici İşlemleri, Başbakanlık ve
Bakanlık
Düzenleyici İşlemlerinden
Üstündür.....................................................................
1135
2. Başbakanlık Düzenleyici İşlemleri, Bakanlık Düzenleyici
İşlemlerinden
Üstündür...............................................................................................................
1135
3. Bakanlık Düzenleyici İşlemleri, Bakanlığın Hiyerarşine
Tâbi Makamın
Düzenleyici İşlemlerinden
Üstündür.....................................................................
1135
4. İdarî Hiyerarşide Aynı Düzeyde Yer Alan İki Makamdan Çıkan Düzenleyici İşlemler Arasında Hiyerarşi Yoktur 1136
5. Aynı Makamdan Çıkan Düzenleyici İşlemler Arasında Hiyerarşi Yoktur............ 1136
E. Merkezî İdarenin Düzenleyici İşlemleri İle Yerinden Yönetim Kuruluşlarının Düzenleyici İşlemleri Arasında Hiyerarşi Var Mıdır? 1137
Hiyerarşi Değil, Vesayet İlişkisi................................................................................. 1137
Çatışmanın Çözümü................................................................................................... 1138
Düzenleme Yetkisinin Tedahülü................................................................................ 1138
F. Çeşitli Yerinden Yönetim Kuruluşlarının Düzenleyici
İşlemleri Arasında
Hiyerarşi Var
Mıdır?..................................................................................................
1139
1. Yer Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşlarının Düzenleyici
İşlemleri
Arasındaki Çatışma ve Çatışmanın
Çözümü......................................................... 1140
2. Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşlarının Düzenleyici İşlemleri Arasındaki Çatışma ve Çatışmanın Çözümü 1140
3. Yer ve Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşlarının
Düzenleyici
İşlemleri Arasındaki Çatışma ve Çatışmanın
Çözümü.......................................... 1140
G. Bireysel İşlemler ile Düzenleyici İşlemler Arasındaki Hiyerarşi................................ 1141
1. Üst Makamın Düzenleyici İşlemleri Alt Makamın Bireysel
İşlemlerinden
Üstündür...............................................................................................................
1141
2. Bir Makamın Düzenleyici İşlemleri, O Makamın Bireysel
İşlemlerinden
Üstündür...............................................................................................................
1141
3. Alt Makamın Düzenleyici İşlemleri, Üst Makamın Bireysel
İşlemlerinden
Üstündür...............................................................................................................
1143
4. Vesayete Tâbi Makamın Düzenleyici İşlemleri, Vesayet Makamın Bireysel İşlemlerinden Üstündür 1144
VIII. Adliye
Mahkemeleri İdarenin Düzenleyici İşlemlerinin Hukuka
Uygunluğunu İnceleyebilir mi?.........................................................................
1145
IX. Fransa’da İdarenin Düzenleyici İşlemleri................................................. 1147
A. Cumhurbaşkanının Olağanüstü Hâl Kararnameleri (m.16)......................................... 1148
B. Ordonanslar (m.38)..................................................................................................... 1149
C. Özerk Yönetmelikler (m.37)....................................................................................... 1150
D. Kanunları Uygulama Yönetmelikleri........................................................................... 1150
E. Başbakanın Kolluk Yönetmelikleri.............................................................................. 1153
F. Bakan Yönetmelikleri.................................................................................................. 1153
1. Bakanlara Kanunla Düzenleme Yetkisi Verilebilir.................................................. 1154
2. Bakanların Hizmet Şefi SıfatıylaDüzenleme Yetkisi.............................................. 1154
G. Mahallî İdarelerin Düzenleyici İşlemleri..................................................................... 1155
H. Diğer Makamların Düzenleyici İşlemleri.................................................................... 1156
BİBLİYOGRAFYA ............................................................................................................. 1158
DİZİN................................................................................................................................... 1197
A. Kavram Dizini............................................................................................................ 1197
B. Anayasa Mahkemesi Kararları Dizini.................................................................................
C. Danıştay Kararları Dizini....................................................................................................
D. Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları Dizini...........................................................................
E. Fransız Danıştayı Kararları Dizini......................................................................................
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYIN LİSTESİ..........................................................................
ŞEMA 1.1: Devlet Organları .................................................................................................... 25
ŞEMA 1.2: Devletin Hukukî Fonksiyonları ............................................................................ 37
ŞEMA 2.1: İdare Hukukunun Kaynakları................................................................................ 55
ŞEMA 2.2: Lâiklik İlkesi ......................................................................................................... 94
ŞEMA 2.3: Hukuk Devletinin Gerekleri ................................................................................ 100
ŞEMA 3.1: Yönetim İlkeleri................................................................................................... 131
ŞEMA 3.2: Hukukta Kişi Türleri........................................................................................... 134
ŞEMA 3.3: Kamu Tüzel Kişileri ........................................................................................... 134
ŞEMA 3.4: Merkezden Yönetim-Yerinden Yönetim İlkeleri Bakımından Kamu Tüzel Kişileri 151
ŞEMA 3.5: Kişi Topluluğu-Mal Topluluğu Olmasına Göre Kamu Tüzel Kişileri ............... 152
ŞEMA 3.6: Hiyerarşi ve Vesayet .......................................................................................... 190
ŞEMA 4.1: T.C. İdarî Teşkilâtı.............................................................................................. 191
ŞEMA 4.2: Merkezî İdare (Devlet İdaresi)............................................................................ 195
ŞEMA 4.3: Yerinden Yönetim Kuruluşları............................................................................. 285
ŞEMA 7.1: İdarî İşlemler........................................................................................................ 551
ŞEMA 8.1: İcraî Olmayan İşlemler ........................................................................................ 595
ŞEMA 8.2: İç Düzen İşlemleri ............................................................................................... 608
ŞEMA 10.1: İdarî İşlemlerin Hukuka Aykırılığının Müeyyideleri......................................... 876
ŞEMA 11.1: İdarî İşlemlerin İlgililerine Duyurulması............................................................ 926
ŞEMA 11.2: İdarî İşlemlerin İlgililerine Duyurulmasının ve Duyurulmamasının Sonuçları... 930
ŞEMA 12.1: İdarî Kararların İcrası ........................................................................................ 944
ŞEMA 12.2: Re'sen İcrada Hukuka Aykırılığın Müeyyidesi ................................................ 952
ŞEMA 13.1: İdarî İşlemleri Sona Erdiren Sebepler ................................................................ 956
ŞEMA 13.2: İdarî İşlemlerin İlgası ......................................................................................... 965
ŞEMA 13.3: İdarî İşlemlerin Geri Alınması ........................................................................... 981
TABLO 3.1: Yerinden Yönetim ile Federalizmin Arasındaki Farklar .................................... 124
TABLO 3.2: Merkezden Yönetim ve Yerinden Yönetimin Özellikleri ................................. 127
TABLO 3.3: Yer Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşları ile
Hizmet Yönünden
Yerinden Yönetim Kuruluşları Arasında
Karşılaştırma...................................................... 129
TABLO 3.4: Merkezden Yönetim İle Yerinden Yönetimin Arasında Yarar-Zarar Değerlendirmesi 131
TABLO 3.5: Özel Hukuk Tüzel Kişileri ile Kamu Tüzel Kişilerinin Karşılaştırılması.......... 134
TABLO 3.6: Devlet İle Diğer Kamu Tüzel Kişileri Arasındaki Yetki Dağılımı..................... 139
TABLO 9-1: Bağlı Yetki, Değerlendirme Marjı ve Takdir Yetkisi ........................................ 822
TABLO 10.1: Batıl-İptal-Butlan............................................................................................ 877
TABLO 10.2: Sakatlık Türleri Ve Müeyyideleri.................................................................... 897
TABLO 14-1: İdarenin Düzenleyici İşlemler Arasında Bir Karşılaştırma ........................... 1123
KUTU 2.1: Nüfus Kanununun 43’üncü Maddesi.................................................................... 92
KUTU 3.1: Demokrasi Kamu Kurumları İçin Gerekli mi?..................................................... 153
Bölüm 15
İdarî Sözleşmeler
I. Sözleşme Kavramı ve İdarenin Sözleşmelerinin İdarenin Tek-Yanlı İşlemlerinden Ayrılması Sorunu 1
A. Sözleşme Kavramı............................................................................................................ 2
Özel Hukukta Sözleşme Tanımı....................................................................................... 2
İdare Hukukunda Sözleşme Tanımı.................................................................................. 2
B. “Sözleşme” - “Tek Yanlı İşlem” Ayrımı........................................................................... 2
1. Niceliksel Kriter: Açıklanan İradelerin Sayısı............................................................... 2
2. Yönsel Kriter : Açıklanan İradelerin Yönü.................................................................... 3
3. Niteliksel Kriter: İşlemin İçeriği................................................................................... 4
C. Ek Sorunlar........................................................................................................................ 4
1. İşlemin Adı .................................................................................................................. 4
2. Görünüşte Sözleşmeler................................................................................................. 4
3. Katılma Sözleşmeleri.................................................................................................... 5
4. Pazarlıklı Tek-Yanlı İşlem............................................................................................ 5
5. Karma İşlemler............................................................................................................. 5
6. Sözleşme-Ruhsat Ayrımı............................................................................................. 6
II. İdarenin Özel Hukuk Sözleşmeleri - İdarî Sözleşmeler Ayrımı (İdarî Sözleşmelerin Kriterleri) 8
Ayrım ve Ayrımın Önemi................................................................................................ 8
Nitelendirme Sorunu......................................................................................................... 9
Nitelendirmenin Varlık Sebebi.......................................................................................... 9
A. Teşriî Kriter (Kanunla Nitelendirme)............................................................................. 11
1. Sözleşmenin “İdarî Sözleşme” veya “Özel Hukuk Sözleşmesi” Olarak Kanunla Nitelendirilmesi 11
2. Sözleşmenin Tâbi Olduğu Hukukî Rejimin Kanunla Belirlenmesi............................. 11
3. Sözleşmeden Kaynaklanacak Uyuşmazlıkların Tâbi Olduğu Yargı Düzeninin Kanunla Belirlenmesi 12
4. Türk Doktrininde Teşriî Kriter (Kanunla Nitelendirme Kriteri)................................ 13
5. Türk Anayasa Mahkemesinin İçtihadı (K.1994/42-2 ve K.1995/23)........................ 15
Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarının (K.1994/42-2 ve K.1995/23) Eleştirisi...... 15
a) Kanun Koyucu Bir Sözleşmeyi Özel Hukuka Tâbi Kılabilir mi?.................... 16
b) Kanun Koyucu İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanacak Davaları
Adlî
Yargıya Tâbi Kılabilir
mi?..............................................................................
17
Tali Kurucu İktidarın Tepkisi: 13 Ağustos 1999 Tarihli Anayasa Değişikliği.... 17
B. İçtihadî Kriterler.............................................................................................................. 18
1. Organik Kriter............................................................................................................ 19
Vekâlet...................................................................................................................... 20
İstisna (Peyrot Kararı): Bir Kamu Tüzel Kişisinin “Hesabına” Akdedilen Sözleşmeler 21
İki Kamu Tüzel Kişisi Arasında Akdedilen Sözleşmeler.......................................... 22
2. Maddî Kriter.............................................................................................................. 23
a) Sözleşmenin Konusu Bir Kamu Hizmetinin Yürütülmesine İlişkin Olmalıdır (Kamu Hizmeti Kriteri) 24
aa) Bir Kamu Hizmetinin Yürütülmesi İşinin Bir Özel Kişiye Devri (Epoux Bertin Kararı) 25
bb) Bir Gerçek Kişinin Kamu Hizmetinin Yürütülmesine Katılması.................. 26
cc) Sözleşmenin Bizatihi Kendisinin Bir Kamu Hizmetinin
Yürütülme
Usûlünü
Oluşturması.....................................................................................
27
b) Veya Sözleşme, Özel Hukuku Aşan Hükümler İçermelidir (Aşan Hükümler Kriteri) 27
Granits des Vosges Kararı................................................................................... 28
“Özel Hukuku Aşan Hükümler” Kavramı........................................................... 29
Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinin Kullanıcıları ile Yapılan Sözleşmeler.......... 30
Özel Hukuku Aşan Hükümlerin Sayısı............................................................... 30
Şartnameye Atıf................................................................................................... 30
Hukuka Aykırı Özel Hukuku Aşan Hükümler.................................................... 31
Özel Hukuku Aşan Hükümleri Kim Koyuyor?.................................................. 31
Özel Hukuku Aşan Rejim.................................................................................... 31
Maddî Şartların Alternatifliği.................................................................................... 32
Kriterler Arasında Hiyerarşi ve Öncelik......................................................................... 33
Sözleşmenin Niteliğinin Belirlenmesinde Tarafların İradelerinin Rolü........................... 34
Usûl ve Şeklin Önemsizliği............................................................................................. 35
Özel Hukuk Sözleşmesi Karinesi (İdarî Sözleşmenin İstisnaîliği ).................................. 36
III. Türk Hukukunda İdarî Sözleşmelerin Kriterleri....................................................... 37
A. Kanunla Nitelendirme Kriteri......................................................................................... 37
B. İçtihadî Kriterler.............................................................................................................. 38
Danıştay Kararları..................................................................................................... 38
Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları............................................................................ 39
Anayasa Mahkemesi Kararları.................................................................................. 40
1. Sözleşmenin Taraflarından En Az Birisi İdare Olmalıdır........................................... 41
2. Sözleşmenin Konusunun Kamu Hizmetinin Yürütülmesine İlişkin Olması Gerekir.. 42
3. Sözleşmenin Özel Hukuku Aşan Hükümler İçermesi Gerekir................................... 44
C. Türk Yargı İçtihatlarında Şartların Birlikteliği (Kümülatifliği)........................................ 45
D. Türk Hukukunda İdarî Sözleşme Olarak Kabul Edilen Sözleşmeler............................... 47
E. Türk Hukukunda Özel Hukuk Sözleşmesi Olarak Kabul Edilen Sözleşmeler................ 47
1. Kamu İhale Sözleşmeleri............................................................................................ 48
Danıştay Kararları...48; Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları.................................. 49
Kararların Eleştiri...................................................................................................... 50
Yeni Kamu İhale Kanunu ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununa
Göre Yapılan
Sözleşmelerin
Niteliği...........................................................................................
51
2. Su, Elektrik, Doğalgaz, Telefon Abonman Sözleşmeleri............................................ 53
3. Kira Sözleşmeleri........................................................................................................ 57
Uyuşmazlık Mahkemesi ... 57; Danıştay.............................................................. 58
Kirayla İlgili Her İşlem Özel Hukuk İşlemi Olmayabilir.......................................... 58
4. Satım Sözleşmeleri...................................................................................................... 61
Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları... 62; Danıştay Kararları.................................. 62
Kamulaştırma Bedelinin Trampa İle Ödenmesi Özel Hukuk Sözleşmesi Niteliğindedir 63
5. Bayilik Sözleşmeleri................................................................................................... 64
6. Burs ve Kredi Sözleşmeleri........................................................................................ 64
İdarenin Vaatleri........................................................................................................ 65
7. Hizmet Akitleri.......................................................................................................... 66
IV. İdarî Sözleşmelerin Temel Tipleri................................................................................ 57
A. İmtiyaz sözleşmeleri....................................................................................................... 68
B. İltizam Sözleşmeleri........................................................................................................ 69
C. Kamu İstikraz Sözleşmeleri............................................................................................ 70
D. Yeraltı ve Yerüstü Servetlerinin İşletilmesine İlişkin Sözleşmeler.................................. 70
E. Orman İşletme Sözleşmeleri............................................................................................ 71
F. İdarî Hizmet Sözleşmeleri............................................................................................... 71
Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları... 73; Danıştay Kararları...75; Eleştiri................ 77
G. Fransa’da İdarî Sözleşme, Türkiye’deyse Özel Hukuk Sözleşmesi Sayılan Sözleşmeler...... 79
1. Bayındırlık Sözleşmeleri............................................................................................. 79
2. Levazım Sözleşmeleri................................................................................................. 80
3. Taşıma Sözleşmeleri................................................................................................... 80
4. Kamu Mallarının İşgaline İlişkin Sözleşmeler............................................................ 80
5. Hizmet Satın Alınması Sözleşmeleri.......................................................................... 81
H. 5 Ocak 2002 tarih ve 4735 sayılı Kanuna Göre Kamu İhale Sözleşmeleri..................... 81
1. Yapım Sözleşmeleri.................................................................................................... 83
a) Götürü Bedel Üzerinden Anahtar Teslimi Yapım Sözleşmeleri........................... 84
b) Birim Fiyat Üzerinden Yapım Sözleşmeleri......................................................... 84
2. Mal Alımı Sözleşmeleri.............................................................................................. 84
3. Hizmet Alımı Sözleşmeleri......................................................................................... 85
İ. İsimsiz İdarî Sözleşmeler: İdare Yukarıda Sayılanların
Dışında İdarî Sözleşme
Yapabilir
mi?...................................................................................................................
86
J. Türk Anayasa Mahkemesinin İdarî Sözleşme ve Özelde İmtiyaz Sözleşmesi Anlayışı. 87
V. İdarî Sözleşmelerin Akdedilmesi (Kamu İhalesi)........................................................ 94
A. Genel Olarak................................................................................................................... 94
İdarî Sözleşmelerin Akdedilmesi: İradelerin Uyuşumu... 94; Akdetme Yetkisi... 94; Sözleşmenin Onaylanması... 95; İrade Sakatlığı Hâlleri... 96; Sözleşmecinin Seçimi... 96; Kamu İhalesi... 97; Kamu İhale Kanunu... 97; 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun Kapsamı... 97; Kamu İhale Kanunu İdarî Sözleşmelere de, İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerine de Uygulanır.................... 98
B. Kamu İhalelerine Hâkim Olan İlkeler.............................................................................. 99
1. Saydamlık İlkesi....................................................................................................... 100
2. Rekabet İlkesi........................................................................................................... 100
3. Eşit Muamele İlkesi.................................................................................................. 101
4. Güvenirlik İlkesi....................................................................................................... 101
5. Gizlilik İlkesi............................................................................................................ 102
6. Kamuoyu Denetimi İlkesi........................................................................................ 103
7. İhtiyaçların Uygun Şartlarla ve Zamanında Karşılanması İlkesi............................... 103
8. Kaynakların Verimli Kullanılması İlkesi................................................................... 103
9. Mal Alımı, Hizmet Alımı ve Yapım İşleri İçin Ayrı İhale Düzenlenmesi İlkesi...... 103
10. Eşik Değerlerin Altında Kalmak Amacıyla Mal veya Hizmet
Alımları ile
Yapım İşlerinin Kısımlara Bölünmemesi
İlkesi....................................................... 104
11. Ödeneği Bulunmayan Bir İş İçin İhaleye Çıkılamaması İlkesi................................ 104
12. Çevresel Etki Değerlendirme Belgesinin Alınması İlkesi........................................ 103
C. İhale Usûlleri................................................................................................................. 104
1. Açık İhale Usûlü....................................................................................................... 104
2. Belli İstekliler Arasında İhale Usûlü......................................................................... 105
3. Pazarlık Usûlü.......................................................................................................... 105
4. Doğrudan Temin Usûlü............................................................................................ 106
5. Tasarım Yarışmaları.................................................................................................. 107
D. İhale Süreci.................................................................................................................... 107
1. Hazırlık Aşaması...................................................................................................... 107
2. İlân Aşaması............................................................................................................. 108
3. İhale Dokümanının Alınması Aşaması..................................................................... 108
4. Tekliflerin Sunulması Aşaması................................................................................. 109
5. Tekliflerin Değerlendirilmesi Aşaması...................................................................... 109
6. Sonuçlandırma Aşaması (Tekliflerin Reddedilmesi veya İhale Kararının Alınması)... 109
7. Sözleşme Aşaması.................................................................................................... 110
a) Sözleşmeye Davet............................................................................................... 110
b)Kesin Teminatın Yatırılması................................................................................ 110
c) İhalenin Sözleşmeye Bağlanması ........................................................................ 111
d) İhale Sonucunun İlânı.......................................................................................... 111
İsteklinin Yükümlülüğü........................................................................................... 111
İdarenin Yükümlülüğü............................................................................................. 111
VI. İdarî Sözleşmelerin Biçimi........................................................................................... 112
Yazılı Şekil İlkesi............................................................................................................... 112
A. Anlaşma........................................................................................................................ 112
B. Şartnameler.................................................................................................................... 113
1. Şartnamelerin Çeşitleri.............................................................................................. 113
a) Kamu İhale Kanununa Göre Şartname Çeşitleri.................................................. 112
aa) İdarî Şartnameler.......................................................................................... 113
bb) Teknik Şartnameler...................................................................................... 113
b) İçeriklerine Göre Şartnamelerdeki Şart Çeşitleri................................................. 114
aa) Sözleşmenin Yapılması Sürecine İlişkin Şartlar............................................ 113
bb) Sözleşmenin Uygulanması Sürecine İlişkin Şartlar...................................... 113
2. Şartnamelerin Hukukî Niteliği.................................................................................. 115
a) Şartnamedeki Sözleşmenin Yapılması Sürecine İlişkin Şartlar ........................... 115
b) Şartnamedeki Sözleşmenin Uygulanmasına İlişkin Şartlar ................................. 115
İstisna: Kamu Hizmeti İmtiyaz Şartnamelerinin Bazı Hükümleri
Her Zaman
Düzenleyici Niteliktedir
..............................................................................
116
VII. İdarî Sözleşmelerin Uygulanması (Tarafların Karşılıklı Hak ve Borçları)......... 117
İdarî Sözleşmelerin Uygulanması Rejiminin Özerkliği Sorunu.......................................... 117
A. Sözleşmecinin Borçları.................................................................................................. 119
1. Şahsen İfa................................................................................................................. 119
a) Sözleşmenin Devri Yasağı................................................................................... 119
b) Alt-Yüklenici Kullanma Yasağı .......................................................................... 120
c) Yüklenicinin Ölümü Hâlinde Sözleşmenin Sona Ermesi .................................... 121
d) Yüklenicinin Ağır Hastalık, Tutukluluk veya Özgürlüğü
Kısıtlayıcı Bir
Cezaya Mahkumiyeti Hâlinde Vekil Aracılığıyla
İfa......................................... 121
2. Sözleşme ve Şartname Hükümlerine Uygun, Tam ve Zamanında İfa....................... 121
3. Dürüst İfa................................................................................................................. 122
B. Sözleşmecinin Hakları................................................................................................... 122
1. Ücret Hakkı.............................................................................................................. 122
Ücretin Belirlenmesi...122; Ücretin Dokunulmazlığı ve Ayarlanması.................. 123
Ödeme Zamanı...123; Diğer Malî Avantajlar....................................................... 124
2. Tazminat Hakkı........................................................................................................ 124
a) İdarenin Eylem ve İşlemlerinden Dolayı Tazminat Hakkı.................................. 124
b) İdareye Yabancı Sebeplerden Dolayı Tazminat Hakkı....................................... 125
aa) Öngörülmemiş Güçlükler Teorisi................................................................. 125
bb) Öngörülemezlik Teorisi .............................................................................. 125
3. Sözleşmecinin Adem-i İfa Def’i Hakkının Yokluğu................................................. 126
C. İdarenin Borçları............................................................................................................ 127
D. İdarenin Hak ve Yetkileri.............................................................................................. 127
İdarenin Sözleşmeden Kaynaklanan Hakları: Sözleşmeye Uygun İfayı İsteme Hakkı. 127
İdarenin Kamu Gücünden Kaynaklanan Hak ve Yetkileri...................................... 128
1. Denetim ve Yönlendirme Yetkisi.............................................................................. 128
2. Müeyyide Uygulama Yetkisi................................................................................... 129
a) Parasal Müeyyideler........................................................................................... 131
aa) Cezaî Şart...131; bb) Tazminat... 131; cc) Teminatı Gelir Kaydetme.. 132
b) Cebrî Müeyyideler............................................................................................. 133
Cebrî Müeyyidelerin Ortak Özellikleri ............................................................ 133
c) Fesih Müeyyidesi (Müeyyide Niteliğinde Fesih).............................................. 134
3. Tek-Taraflı Değişiklik Yapma Yetkisi...................................................................... 135
Temeli... 136; Genelliği......................................................................................... 136
Şartları..................................................................................................................... 137
a) Değişiklik Sözleşmenin Akdî Hükümlerine İlişkin Olmamalıdır........................ 137
b) Değişiklik Belirli Bir Sınırı Geçmemelidir......................................................... 137
c) İdare Değişiklik Dolayısıyla Sözleşmecinin Uğradığı Zararı Tazmin Etmelidir.. 138
Türkiye'de................................................................................................................ 138
4. Fesih Yetkisi............................................................................................................. 138
Temeli... 139; Özellikleri... 139; Türkiye’de..................................................... 140
- İdarî Sözleşmelerde İdarenin Sahip Olduğu Yetkilerinin Ortak Özellikleri................ 140
E. Yeni Olayların Sözleşmenin Uygulanmasına Etkisi...................................................... 141
1. Mücbir Sebep........................................................................................................... 141
Şartları... 141; Sonuçları..................................................................................... 143
Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununa Göre Mücbir Sebep....................................... 143
2. Fedüprens (Fait du Prince) Teorisi.......................................................................... 144
Terminoloji.............................................................................................................. 144
Tanımı..................................................................................................................... 145
a) Geniş Anlamda Fedüprens............................................................................ 145
b) Dar Anlamda Fedüprens............................................................................... 146
c) En Dar Anlamda Fedüprens.......................................................................... 147
Şartları..................................................................................................................... 147
Sonuçları.................................................................................................................. 148
3. Öngörülemezlik Teorisi............................................................................................ 148
Tanım...148; Temeli... 148; İçtihadî Kaynağı: “Gaz de Bordeaux” Kararı....... 149
Özellikleri... 150; Şartları... 151; Sonuçları............................................................ 154
4. Öngörülmemiş Güçlükler Teorisi............................................................................. 157
Tanımı... 157; Temeli...157; Özellikleri... 157; Şartları...157; Sonuçları...... 158
Mücbir Sebep, Fedüprens, Öngörülemezlik ve Öngörülmemiş Güçlükler Teorileri Arasında Karşılaştırma 159
1. Genellik/Özellik Bakımından.............................................................................. 159
2. Kamu Düzenine İlişkin Olma Bakımından.......................................................... 159
3. Tarafların İradesinden Bağımsız veya İradesine Bağlı Olmaları Bakımından...... 159
4. Sözleşmenin İfasını İmkânsız Kılmaları veya Zorlaştırmaları Bakımından......... 159
5. Sözleşmeyi Sona Erdirip Erdirmemeleri Bakımından.......................................... 160
6. Tazminat Hakkı Bakımından.............................................................................. 160
7. Geçicilik/Daimilik Bakımından............................................................................ 160
VIII. İdarî Sözleşmelerin Sona Ermesi............................................................................. 161
A. Normal Sona Erme........................................................................................................ 161
1. Sürenin Dolması....................................................................................................... 161
2. Taahhüdün Yerine Getirilmesiyle (Sözleşme Konusu İşin Yapılması).................... 161
B. Zamanında Önce Sona Erme: Fesih............................................................................... 162
1. Tarafların Anlaşmasıyla Fesih.................................................................................. 162
2. İdare Tarafından Fesih.............................................................................................. 162
a) Sözleşmecinin Kusuru Nedeniyle Fesih (Müeyyide Niteliğinde Fesih)............. 162
b) Kamu Yararına Fesih.......................................................................................... 163
3. Mahkeme Kararıyla Fesih........................................................................................ 163
a) İdarenin Talebiyle............................................................................................... 163
b) Sözleşmecinin Talebiyle..................................................................................... 163
c) İdarenin veya Sözleşmecinin Talebiyle............................................................... 164
Fesih Hâlinde Görevli Yargı Kolu
4. Sözleşmeler Kanun Koyucu Tarafından Feshedilebilir mi?...................................... 165
Örnek Olay: 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun Geçici 4’üncü Maddesi.... 166
IX. İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları.................. 168
A. İdarî Sözleşmelerden Doğan Davalar Hangi Yargı Kolunda Görülür?........................... 169
1. Kural: İdarî Sözleşmelerden Doğan Davalar İdarî Yargıda Görülür.......................... 169
2. İstisna: İdarî Sözleşmelerden Doğan Davalar Kanunla Adlî
Yargının
Görev Alanına
Sokulabilir.........................................................................................
169
Türk Anayasa Mahkemesinin İçtihadı...................................................................... 169
Anayasa Mahkemesi Kararının Eleştirisi................................................................... 170
B. İdarî Sözleşmelerden Doğan davalar Hangi Tür İdarî Davadır?..................................... 176
Dava Türleri............................................................................................................ 176
Sözleşmeden Kaynaklanan Uyuşmazlık Örnekleri................................................. 178
Danıştay Kararlarından Örnekler............................................................................ 179
Sözleşmeden Doğan Tam Yargı Davalarının Hukukî Rejimi................................... 179
1. Görevli ve Yetkili Mahkeme.................................................................................... 180
Genel Görevli Mahkeme..180; Özel Görevli Mahkeme...180; Yetkili Mahkeme.. 180
“Sözleşmenin Hakimi ”............................................................................................ 180
2. Hak İhlâli Şartı: İdarî Sözleşmelere Karşı Sadece Sözleşmenin Tarafları Dava Açabilir 181
3. Dava Açma Süresi.................................................................................................... 182
4. Mahkemenin Yetkileri.............................................................................................. 183
a) Butlan...184; b) Fesih... 184; c) Tazminat... 184; d) Diğer........................ 184
C. İdarî Sözleşmelere Karşı İptal Davası Açılabilir mi?..................................................... 185
1. Kural: İdarî Sözleşmelere Karşı İptal Davası Açılamaz........................................... 185
2. İstisnalar................................................................................................................... 187
a) Sözleşmeden Ayrılabilir İşlemlere Karşı İptal Davası Açılabilir......................... 188
Martin Kararı..................................................................................................... 188
Sözleşmeden Ayrılabilir İşlemlerin Belirlenmesi .............................................. 189
aa) Sözleşmenin Akdedilmesine İlişkin Ayrılabilir İşlemler.............................. 189
Türkiye’de Sözleşmenin
Akdedilmesine İlişkin Ayrılabilir İşlemlerin
Yargısal
Denetimi...................................................................................
190
Ayrılabilir İşlemin İptalinin Sonucu............................................................. 191
Türkiye’de.................................................................................................... 193
bb) Sözleşmenin Uygulanmasına İlişkin Ayrılabilir İşlemler............................. 195
aaa) Üçüncü Kişiler Bakımından................................................................... 195
bbb) Sözleşmenin Tarafları Bakımından....................................................... 196
Türkiye’de Sözleşmenin
Uygulanmasına İlişkin Ayrılabilir İşlemlerin
Yargısal Denetimi
Sorunu.......................................................................
197
b) İdarî Sözleşmelerin Düzenleyici Hükümlerine Karşı İptal Davası Açılabilir...... 198
Cayzeele Kararı.................................................................................................. 199
c) İdarî Hizmet Sözleşmelerine Karşı İptal Davası Açılabilir................................. 200
d) İdarî Sözleşmelere Karşı İptal Davası Açılamayacağı
Kuralına Kanunla
İstisna
Getirilebilir.............................................................................................
201
3. Türk Danıştayının İdarî Sözleşmelere Karşı İptal Davası
Açılabileceği
Yolundaki İçtihadı ve Bunun
Eleştirisi....................................................................
202
2 Kasım 1976 Tarih ve K.1976/2141 Sayılı Gemlik Belediyesi Kararı................. 203
13 Mayıs 1977 Tarih ve K.1977/254 Sayılı Karar............................................... 203
29 Nisan 1993 Tarih ve K.1993/1752 Sayılı AKTAŞ Kararı................................ 204
Eleştiri................................................................................................................ 205
D. İdarî Sözleşmelerden Doğan Davalar İçin Tahkim Usûlü Öngörülebilir mi?................. 207
Fransa’da Tahkim Yasağının İstisnaları........................................................................ 207
1999 Öncesi Türkiye’deki Durum............................................................................... 208
13 Ağustos 1999 Tarihli Anayasa Değişikliği ve Tahkim Yolu................................... 209
İdarî Sözleşmelerle İlgili Ek Bibliyografya.............................................................................. 211
Bölüm 16
Kamu Hİzmetİ
I. Tanım (Kamu Hizmetinin Özel Faaliyetlerden Ayırt Edici Unsurları veya Şartları) 218
A. Organik Şart: Faaliyetin Kamu Tüzel Kişisi Tarafından veya
Onun Denetimi
Altında Bir Özel Hukuk Kişisi Tarafından Yürütülmesi
Gerekir................................. 219
1. Doğrudan Doğruya Yürütme.................................................................................... 220
2. Kamu Tüzel Kişisinin Denetimi Altında Özel Kişiler Vasıtasıyla Yürütme............ 220
B. Maddî Şart (Amaç Şartı): Faaliyet, kamu yararı Amacına Yönelik Olmalıdır............... 221
1. Kamu Yararı Şartının Sonuçları................................................................................ 221
2. “Kamu Yararı”nın Tanımı Sorunu............................................................................ 223
a) Liberal Tez: Sadece Devletin Tabiî Görevlerinde Kamu Yararı Vardır............... 223
b) Müdahaleci Tez: Halkın Ortak İhtiyaçlarının Tatmininde Kamu Yararı Vardır.... 224
Virtüel Kamu Hizmetleri Tezi........................................................................... 224
c) Pozitivist Tez: Kamu Yararını Tanımlama Yetkisi, Devletin
Yetkili
Organlarına
Aittir...............................................................................................
225
C. Türk Anayasa Mahkemesinin Kamu Hizmeti Tanımı: “Niteliği
Gereği
Kamu Hizmeti” Anlayışı ve
Eleştirisi..........................................................................
228
D. Kamu hizmeti Şartları Arasında Özel Hukuku Aşan Hukukî Rejim Şartı Var mıdır?.. 232
1. Özel Hukuku Aşan Hukukî Rejim Şartının Gerekli Olduğu Görüşü........................ 232
2. Özel Hukuku Aşan Hukukî Rejim Şartının Gerekli Olmadığı Görüşü..................... 233
II. İdarî Kamu Hizmetleri - Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetleri Ayrımı......................... 236
Türk Hukukunda Kamu Hizmetleri Ayrımı................................................................. 236
a) İdarî Kamu Hizmetleri........................................................................................ 236
b) İktisadî Kamu Hizmetleri................................................................................... 236
c) Sosyal Kamu Hizmetleri..................................................................................... 236
d) Bilimsel-Teknik-Kamu Hizmetleri..................................................................... 236
Eleştiri..................................................................................................................... 236
Fransız Hukukunda Kamu Hizmetleri Ayrımı............................................................. 237
Ayrımın Önemi............................................................................................................ 237
Ayrım Kriterleri........................................................................................................... 238
Kamu Hizmetlerinin İdarîliği Karinesi.......................................................................... 238
A. Teşriî Kriter (Kanunla Nitelendirme)........................................................................... 239
B. İçtihadî Kriter................................................................................................................ 240
1. Konu Şartı: Hizmetin Konusu Özel İşletmelerin Faaliyet Konusuna Benzer Olmalıdır 241
2. Finansman Biçimi Şartı: Hizmet, Kullanıcıların Ödediği Parayla Finanse Edilmelidir... 241
3. İşleyiş Biçimi Şartı: Hizmet, Özel Sektördeki Usûllerle İşletilmelidir..................... 243
C. Üçüncü Tür Kamu Hizmeti Yoktur (Sözde “Sosyal Kamu Hizmetleri”)..................... 244
D. Türkiye’de “Genel İdare Esaslarına Göre Yürütülen Kamu Hizmetleri - Özel İşletmecilik Esaslarına Göre Yürütülen Kamu Hizmetleri” Ayrımı...................................................................................................................................... 245
Anayasa, m.128... 245; Doktrin...246; Anayasa Mahkemesi... 246; Mevzuat 249
III. Kamu Hizmetlerinin Hukukî Rejimi.......................................................................... 250
A. İdarî Kamu Hizmetleri Kamu Hukukuna Tâbidir......................................................... 250
1. Personeliyle İlişkileri................................................................................................ 250
2. Kullanıcılarıyla İlişkileri........................................................................................... 251
3. Sözleşmeleri.............................................................................................................. 252
4. Sorumlulukları.......................................................................................................... 252
B. Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetleri Özel Hukuka Tâbidir................................................ 252
1. Personeliyle İlişkileri................................................................................................ 252
2. Kullanıcılarıyla İlişkileri........................................................................................... 253
3. Sözleşmeleri.............................................................................................................. 254
4. Sorumlulukları.......................................................................................................... 254
Türkiye’de ...255; Eleştiri................................................................................... 255
C. Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinin Özel Hukuka Tâbi Olması Kuralının İstisnaları.. 256
1. Kamu Hizmetlerinin Temel İlkeleri.......................................................................... 256
2. Kamu Gücü Ayrıcalıkları......................................................................................... 256
3. Mal ve Hizmet Sağlayıcılarıyla Yapılan Sözleşmeler............................................... 257
4. Genel Müdür ve Sayman.......................................................................................... 257
5. Hizmetin Organizasyonuna İlişkin Düzenleyici İşlemler......................................... 257
D. Kamu Hizmetlerini Yürüten Kişi ile Hizmetin Bağlı Olduğu Kamu Tüzel Kişisi Arasındaki İlişkinin Hukukî Rejimi 258
E. Türk Hukukunda İdarî Kamu Hizmetleri - Sınaî ve Ticarî
Kamu Hizmetleri
Ayrımı ve Bunların Hukukî
Rejimleri...........................................................................
260
KİT’ler......................................................................................................................... 260
1. Tereddütler.......................................................................................................... 260
2. Anayasa Mahkemesi Kararları............................................................................ 261
3. Görüşümüz......................................................................................................... 261
a) Kural: Özel Hukuka Tâbi Olma .................................................................... 262
b) İstisna: Kamu Hukukuna Tâbi Olma............................................................. 262
IV. Kamu Hizmeti İlkeleri (“Kanunları”)........................................................................ 263
A. Devamlılık İlkesi........................................................................................................... 263
1. Personel Üzerindeki Etkisi: Grev Yasağı.................................................................. 264
2. İmtiyaz Sözleşmelerine Etkisi: Öngörülemezlik Teorisi.......................................... 266
3. Cari İşlerin Yürütülmesi .......................................................................................... 166
4. Görevi Sona Eren Memurun Görevde Kalması........................................................ 266
5. Kamu Mallarının Haczedilmezliği İlkesi.................................................................. 267
6. Diğer Etkileri............................................................................................................ 267
Danıştay Kararlarında Kamu Hizmetlerinin Devamlılığı İlkesi.................................... 268
İdarenin Devamlılığı İlkesi............................................................................................ 269
B. Değişebilirlilik İlkesi...................................................................................................... 270
1. İmtiyazcı Üzerinde Etkileri...................................................................................... 270
2. Kullanıcılar Üzerindeki Etkileri................................................................................ 271
a) İdarî Kamu Hizmetlerinin Kullanıcıları............................................................... 272
b) Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinin Kullanıcıları............................................... 273
3. Personel Üzerindeki Etkileri..................................................................................... 274
a) Memur Statüsündeki Personel... 274; b) Sözleşmeli Personel........................ 274
C. Eşitlik İlkesi.................................................................................................................. 275
1. Kullanıcı Adayları.................................................................................................... 275
2. Kullanıcılar .............................................................................................................. 276
3. Nispî Eşitlik (Meşru Ayrımcılık )............................................................................. 276
a) “Önemli Durum Farklılığı”.................................................................................. 276
b) Kamu Yararı Gereği............................................................................................ 277
c) Kanunla Öngörülme............................................................................................ 278
a) Mutlak Eşitlik..................................................................................................... 278
b) Nispî Eşitlik........................................................................................................ 279
Türk Anayasa Mahkemesinin Eşitlik İlkesi Konusundaki Kararları...................... 280
Nispî Eşitliğin Kriteri 1: “Haklı Neden”............................................................ 281
Nispî Eşitliğin Kriteri 2: “Anayasanın 13’üncü Maddesindeki Nedenler”........ 282
Danıştayın Eşitlik İlkesi Konusunda Kararları....................................................... 283
D. Tarafsızlık İlkesi........................................................................................................... 285
1. Kaçınma Yoluyla Tarafsızlık.................................................................................... 285
2. Plüralizm Yoluyla Tarafsızlık.................................................................................. 286
3. Objektiflik Yoluyla Tarafsızlık................................................................................ 286
E. Lâiklik İlkesi.................................................................................................................. 287
Kamu Hizmetleri-Dinî Hizmetler Ayrımı.................................................................... 287
Fransa’da Dinsel Hizmetler-Kamu Hizmetleri Ayrımı................................................ 288
Personel Bakımından Lâiklik........................................................................................ 289
Kullanıcılar Bakımından Lâiklik................................................................................... 290
Fransa’da Başörtüsü ve Lâiklik.................................................................................... 291
Dinsel Gün ve Bayramlarda Devam Zorunluluğu........................................................ 292
Türkiye’de Başörtüsü ve Lâiklik Meselesi.................................................................. 293
a) Personel Bakımından........................................................................................... 293
b) Personelin Yakınları Bakımından........................................................................ 294
c) Öğrenciler Bakımından........................................................................................ 295
Türban Konusunda Uygulama ve İçtihat........................................................... 296
Anayasa Mahkemesi Kararı.............................................................................. 298
F. Kamu Hizmetlerinin Bedavalığı / Ücretliliği Sorunu...................................................... 304
1. Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinde Bedavalık/Ücretlilik Sorunu............................ 304
2. İdarî Kamu Hizmetlerinde Bedavalık/Ücretlilik Sorunu........................................... 305
a) İhtiyarî İdarî Kamu Hizmetlerinde...................................................................... 305
b) Mecburî İdarî Kamu Hizmetleri......................................................................... 306
3. Hizmet Bedeli Olarak Alınan Paranın Hukukî Niteliği Sorunu:“Vergi” mi,“Fiyat” mı? 307
a) İdarî Kamu
Hizmetlerinin Karşılığı Olarak Alınan Paranın Hukukî Niteliği
:
“Vergi, Resim, Harç veya Benzeri Malî Yükümlülük”tür.................................. 309
b) Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinin Karşılığı Olarak Alınan
Paranın
Hukukî Niteliği:
“Fiyat”tır.................................................................................
310
Kamu Hizmetlerinin Karşılığı Olan Paranın İstenmesi Şartları.................................... 311
a) Kamu Hizmetlerinin Karşılığı Olan Para Vergi, Resim, Harç
Veya Benzeri
Malî Yükümlülük Niteliğindeyse: Kanunla Öngörülmüş Olması Şarttır............
311
b) Vergi, Resim, Harç ve Benzeri Malî Yükümlülükler Dışında: Kanun Şart Değildir; Hizmetin Yapılmış Olması Gerekir 311
c) İsteğe Bağlı Belediye Hizmetleri Karşılığı Olarak Para
İstenebilmesinin
Şartları: Hizmet Sunulmuş Olmalı ve Sunulan Hizmet Belediyenin Aslî (Mecburî)
Görevlerinden Olmamalı 313
V. Kamu Hizmetlerinin Kurulması................................................................................... 316
Kurma Kavramı... 316; a) Faaliyet Bakımından... 316; b) Teşkilât Bakımından ..... 316
Devletleştirme ve Özelleştirmenin Kamu Hizmetlerinin Kurulmasıyla veya Kaldırılmasıyla Bir Alakası Yoktur 316
A. Millî Kamu Hizmetleri: Kanunla Kurma...................................................................... 317
Kanunla Kurma............................................................................................................ 317
3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği..................................................................... 318
Kamu Hizmetleri KHK ile Kurulabilir mi ?.................................................................. 319
Kurma Konusunda Takdir Yetkisi............................................................................... 320
Takdir Yetkisinin İstisnaları ........................................................................................ 322
a) Anayasal Kamu Hizmetleri................................................................................. 322
b) Uluslararası Andlaşmalar.................................................................................... 323
Anayasaya Aykırı Kamu Hizmeti Kurma Yasağı........................................................ 323
Kâr Amacıyla Kamu Hizmeti Kurma Yasağı............................................................... 324
Kurmanın Ayrıntısı...................................................................................................... 324
Kamu Hizmetini Yürütecek Kamu Tüzel Kişisinin Kurulması.................................... 325
Bütçe Kanunu Gereği .................................................................................................. 325
B. Mahallî Kamu Hizmetlerinin Kurulması....................................................................... 326
1. Kural......................................................................................................................... 326
2. İstisnalar................................................................................................................... 326
a) Kurma Yasağı...................................................................................................... 326
b) Kurma Zorunluluğu: Mecburî Mahallî Kamu Hizmetleri................................... 327
c) Kurma İmkanı: İhtiyarî Mahallî Kamu Hizmetleri............................................. 327
d) Mahallî İdareler, Kendilerine Kanunla Verilmiş Mecburî ve İhtiyarî Görevler Dışında Kamu Hizmeti Kurabilirler mi? 328
e) Kurma Yetkisinin Sınırı: Özel Teşebbüs Hürriyeti............................................. 330
Virtüel Kamu Hizmetleri Teorisi.................................................................................. 332
Yasama Organı ve İdare Kamu Hizmeti Kurmaya Yargı Kararıyla Zorlanamaz.......... 332
VI. Kamu Hizmetlerinin Kaldırılması.............................................................................. 334
Kaldırma Kavramı...334; a) Faaliyet Bakımından... 334; b) Teşkilât Bakımından..... 334
A. Kamu Hizmetlerini Kaldırmaya Yetkili Makam........................................................... 335
1. Kural: Kamu Hizmetinin Kuran Makam Onu Kaldırmaya da Yetkilidir................. 335
2. İstisnalar................................................................................................................... 335
a) Normlar Hiyerarşisinden Kaynaklanan İstisnalar .............................................. 335
b) Kanunla Kurulan Bir Kamu Hizmeti, KHK ile Kaldırılabilir............................. 336
B. Kamu Hizmetlerinin Kaldırılmasında Takdir Yetkisi.................................................... 337
1. Kural......................................................................................................................... 337
2. İstisnalar................................................................................................................... 337
a) Yasama Organının Takdir Yetkisi Anayasayla Sınırlıdır..................................... 337
b) Mahallî İdarelerin Takdir Yetkisi Kanunla Sınırlıdır........................................... 338
3. Kamu Hizmetlerin Sürdürülmesini İsteme Hakkının Yokluğu................................. 338
4. Kaldırma Konusundaki Takdir Yetkisinin Yargısal Denetiminin Mümkün Olmaması.. 339
5. Kamu Hizmetinin Kaldırılması-Özelleştirme........................................................... 339
VII. Kamu Hizmetlerinin İşletilme Usûlleri.................................................................... 341
“İşletme Usûlleri” Kavramı.......................................................................................... 341
İşletme Usûllerinin Serbestçe Belirlenmesi İlkesi ......................................................... 342
a) Merkezî Kamu Hizmetleri Bakımından.............................................................. 343
b) Mahallî Kamu Hizmetleri Bakımından............................................................... 343
İşletme Usûllerinin Serbestçe Belirlenmesi İlkesinin İstisnaları................................... 343
İşletme Usûlünün Seçimi Sorunu Bir Yerindelik Sorunudur ......................................... 344
İşletme Usûllerinin Tasnifi Sorunu............................................................................... 344
A. Kamu Hizmetlerinin Kamu Tüzel Kişileri Tarafından İşletilmesi Usûlleri.................. 345
1. Emanet Usûlü: Bir Kamu Hizmetinin Bir Kamu İdaresi Tarafından Doğrudan Doğruya İşletilmesi 346
Tanım... 346; Örnekler... 346; Uygulama Alanı................................................ 346
Özellikleri................................................................................................................ 347
a) Emanet Usûlü Sadece Kamu İdareleri Tarafından Kullanılabilir .................... 347
b) Emanet Usûlünde Ayrı Bir Tüzel Kişilik Yoktur......................................... 347
c) Emanet Usûlünde Personel Bağımsızlığı Yoktur........................................... 347
d) Emanet Usûlünde Malvarlığı Bağımsızlığı Yoktur........................................ 348
Emanet Usûlünde Hizmetin Organizasyonu ........................................................... 343
Emanet Usûlünde Hizmetin İşleyişi ....................................................................... 348
Türk İdare Hukukunda Emanet Usûlü Konusunda Yaygın Bir Yanlışlık............... 348
Eleştiri..................................................................................................................... 349
2. Kamu Kurumu Usûlü (Kamu Hizmetinin Bir Kamu Kurumu Tarafından İşletilmesi). 351
Tanım... 351; Örnekler... 351; Uygulama Alanı................................................. 352
Özellikleri................................................................................................................ 352
a) Kamu Kurumu Ayrı Bir Kamu Tüzel Kişiliğine Sahiptir.............................. 352
b) Kamu Kurumları Özerktirler ......................................................................... 352
c) Kamu Kurumları Birer Uzmanlık Kuruluşudur............................................. 352
d) Kamu Kurumları Bir Kamu İdaresine Bağlıdırlar.......................................... 352
Kamu Kurumlarının Kurulması ve Kaldırılması...................................................... 353
B. Kamu Hizmetinin Bir Özel Hukuk Kişisi Tarafından İşletilmesi Usûlleri................... 353
Görevlendirme Gereği ve Görevlendirme Çeşitleri ....................................................... 353
1. Tek-Taraflı Görevlendirme (Statüter Görevlendirme): Kamu Hizmetinin Kanunla veya Tek Yanlı İdarî İşlemle Görevlendirilen Özel Hukuk Kişisi Tarafından İşletilmesi Usûlü................................................................................... 354
a) Kurma Usûlü: Özel Hukuk Tüzel Kişisini Kurarak Görevlendirme................... 354
b) Ruhsat (Lisans) Usûlü: Mevcut Bir Özel Hukuk Kişisinin Verilen İzinle Görevlendirilmesi 355
“Şartnameli Ruhsat ”.......................................................................................... 355
Ruhsatın Hukukî Rejimi .................................................................................... 355
Örnekler............................................................................................................. 356
Özel Üniversiteler .............................................................................................. 357
c) Kamuya Yararlı Dernek Sayma Kararıyla Görevlendirme Usûlü....................... 357
2. Sözleşmeyle Görevlendirme (Akdî Görevlendirme): Kamu
Hizmetinin
Sözleşmeyle Görevlendirilen Özel Hukuk Kişisi Tarafından İşletilmesi Usûlü......
358
Görevlendirme Sözleşmesi ...................................................................................... 358
(1) Taraflar..358; (aa) Gerçek Kişi...359; (bb) Tüzel Kişi............................. 359
(2) Konusu......................................................................................................... 360
(3) Biçimi........................................................................................................... 360
(4) Niteliği ve Hukukî Rejimi............................................................................. 360
(5) Görevlendirme Sözleşmesinin Çeşitleri ........................................................ 361
a) İmtiyaz Usûlü..................................................................................................... 361
b) İltizam Usûlü...................................................................................................... 363
c) Müşterek Emanet Usûlü..................................................................................... 365
d) Vekâlet Usûlü..................................................................................................... 366
e) Diğer Usûller: İsimsiz Sözleşmelerle Kamu Hizmetlerinin Görülmesi Usûlü..... 367
VIII. İmtiyaz Usûlü............................................................................................................... 370
A. Tanım, Ayırıcı Unsurlar............................................................................................... 370
a) Akdî Unsur............................................................................................................... 371
b) Konu Unsuru........................................................................................................... 371
c) Ücretlendirme Usûlü................................................................................................ 371
d) Kendi Kâr ve Zararına İşletme Unsuru .................................................................... 372
B. Türk Yargı İçtihatlarında İmtiyaz Usûlünün Tanımı.................................................... 372
1. Anayasa Mahkemesinin İmtiyaz Tanımı ve Bunun Eleştirisi.................................. 372
2. Danıştayın İmtiyaz Tanımı ve Bunun Eleştirisi....................................................... 374
C. İmtiyaz İşleminin Hukukî Niteliği: Karma İşlem.......................................................... 378
1. Akdî Hükümler......................................................................................................... 379
2. Düzenleyici Hükümler............................................................................................. 379
D. İmtiyazın Verilmesi...................................................................................................... 380
İmtiyazcının Seçilmesi.................................................................................................. 380
İmtiyaz Verme Yetkisi................................................................................................. 381
İmtiyaz İçin Danıştayın Düşüncesinin Alınması Usûlünün Eleştirisi .......................... 383
E. İmtiyazcının Yükümlülükleri ve Hakları....................................................................... 384
1. İmtiyazcının Yükümlülükleri.................................................................................... 384
a) Şahsen İfa Yükümlülüğü ...................................................................................... 384
b) Hizmetin Devamlılığını Sağlama Yükümlülüğü................................................... 385
c) Hizmeti Değişen Koşullara Uydurma Yükümlülüğü........................................... 385
d) Denetlenmeye Katlanma Yükümlülüğü .............................................................. 386
2. İmtiyazcının Hakları................................................................................................. 386
a) Malî Dengesinin Korunmasını İsteme Hakkı...................................................... 386
b) Kendisine (İmtiyazcıya) Sağlanan Avantajlara Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı 386
c) Ücret İsteme Hakkı ............................................................................................. 387
d) Yargısal Başvuru Hakkı ...................................................................................... 388
F. İmtiyaz Veren İdarenin Yükümlülükleri ve Yetkileri..................................................... 388
1. İmtiyaz Veren İdarenin Yükümlülükleri................................................................... 389
2. İmtiyaz Veren İdarenin Yetkileri.............................................................................. 389
a) Denetleme Yetkisi ............................................................................................... 389
b) Tek Yanlı Değişiklik Yapma Yetkisi .................................................................. 389
c) Müeyyide Uygulama Yetkisi ............................................................................. 390
aa) Parasal Müeyyideler ................................................................................... 390
bb) Geçici El Koyma ........................................................................................ 391
cc) İmtiyazın Düşürülmesi ................................................................................ 391
G. İmtiyazın Sona Ermesi.................................................................................................. 391
1. Sona Erme Sebepleri................................................................................................. 391
a) Sürenin Dolması.................................................................................................. 391
b) İmtiyazın Düşürülmesi....................................................................................... 392
c) İmtiyazcının Kusuru Dolayısıyla Fesih.............................................................. 392
d) Kamu Yararına Fesih .......................................................................................... 392
e) Akdî Geri Satın Alma (Rachat contractuel)........................................................ 393
f) Karşılıklı Anlaşmayla Fesih ................................................................................ 394
2. Sona Erme Hâlinde Malların Paylaşımı.................................................................... 394
a) Dönen Mallar....................................................................................................... 394
b) Alınan Mallar....................................................................................................... 394
c) Özel Mallar .......................................................................................................... 394
H. İmtiyaz Sözleşmelerinde Muhakeme Hukuku Kuralları............................................... 395
Mahkemenin Yetkileri.................................................................................................. 396
Tahkim Yolu ................................................................................................................. 396
I. Değerlendirme................................................................................................................. 396
IX. Türk Hukukunda Kamu Hizmetlerinin Özel Kişilerce İşletilmesi Usûlleri........ 399
A. Elektrik Üretimi ve Dağıtımı: 3096 Sayılı Kanun......................................................... 400
B. Otoyol Yapımı ve İşletilmesi: 3465 Sayılı Kanun........................................................ 404
C. Genel Olarak Yap-İşlet-Devret Usûlü: 3996 Sayılı Kanun........................................... 404
D. Anayasa Mahkemesinin İçtihadı.................................................................................. 405
E. Tali Kurucu İktidarın Tepkisi: 13 Ağustos 1999 Tarihli Anayasa Değişikliği.............. 407
F. Türkiye’de Telekomünikasyon Kamu Hizmetinin Özel Kişilerce Yürütülmesi Usûlleri.... 409
1. Görev Sözleşmesi ..................................................................................................... 419
2. İmtiyaz Sözleşmesi .................................................................................................. 410
3. Telekomünikasyon Ruhsatı ..................................................................................... 411
4. Genel İzin ................................................................................................................. 411
Kamu Hizmeti Konusunda Ek Bibliyografya......................................................................... 412
Bölüm
17
Kolluk
I. Kamu Düzeni Kavramı.................................................................................................... 418
A. Klasik Anlayış: “Geleneksel Üçlü”.............................................................................. 418
1. Kamu Güvenliği........................................................................................................ 419
2. Kamu Huzuru........................................................................................................... 419
3. Kamu Sağlığı............................................................................................................. 419
B. Modern Anlayış............................................................................................................ 419
1. Genel Ahlâk Unsuru................................................................................................. 419
2. Kamusal Estetik....................................................................................................... 420
3. İnsan Onuru.............................................................................................................. 421
4. Bireylerin Kendilerine Karşı Korunması .................................................................. 422
C. Türkiye’de Kamu Düzeni Kavramı.............................................................................. 422
II. İdarî Kolluk - Adlî Kolluk Ayrımı................................................................................. 423
A. Ayrımın Kriteri............................................................................................................. 424
1. Önleme-Bastırma...................................................................................................... 424
Önleme Bastırma Kriterinin Yetersizliği................................................................. 425
2. Fransa’da 1951 Tarihli Baud ve Dame Noulek Kararlarında Geliştirilen Kriter: “Belirli Bir Suçla İlgili Olma” 425
3. Mevzuatımızdaki Ayrım.......................................................................................... 427
B. Ayrımın Sonuçları......................................................................................................... 428
C. Ayrım Konusundaki Güçlükler..................................................................................... 430
1. Organik Karışma....................................................................................................... 430
2. Fonksiyonel Karışma............................................................................................... 431
III. İdarî Kolluğun Özellikleri........................................................................................... 434
1. Tek-Taraflılık................................................................................................................. 434
2. Devredilemezlik............................................................................................................. 435
3. Mecburilik (Bağlı Yetki)................................................................................................ 436
4. Kamu Gücüne Dayanma................................................................................................ 436
5. Hak Yaratıcı Olmama ve Geri Alınabilme...................................................................... 436
6. Sorumluluk İçin Ağır Kusur Şartı.................................................................................. 436
IV. Genel İdarî Kolluk - Özel İdarî Kolluk Ayrımı......................................................... 437
A. Tanımlar........................................................................................................................ 437
B. Ayrımın Kriteri............................................................................................................. 438
1. Aslî Farklılık (Ayrımın Kriteri)................................................................................ 438
2. Tali Farklılıklar......................................................................................................... 439
a) Amaç Farklılığı.................................................................................................... 439
b) Yetkili Makam Farklılığı..................................................................................... 439
c) Usûl Farklılığı...................................................................................................... 440
C. Ayrımın Gereği............................................................................................................. 441
1. Özel Koruma İhtiyacı ............................................................................................... 441
2. Daha Ağır Müeyyide İhtiyacı .................................................................................. 441
D. Ayrımın Sonuçları......................................................................................................... 442
1. Hakimin Denetiminin Kapsamı Bakımından............................................................ 442
2. Müeyyide Bakımından ............................................................................................ 442
E. Türkiye’de Genel İdarî Kolluk ve Özel İdarî Kolluk Ayrımı........................................ 442
1. Genel İdarî Kolluk.................................................................................................... 443
a) Merkezî İdare Kolluğu (Devlet Kolluğu )............................................................ 443
b) Mahallî İdare Kollukları ..................................................................................... 444
2. Özel İdarî Kolluk...................................................................................................... 446
V. Kolluk Makam, Amir ve Personeli................................................................................ 447
Kolluk Makamı-Kolluk Amiri-Kolluk Personeli Ayrımı............................................. 447
Fransa’da Kolluk Makamları ve Personeli................................................................... 447
Türkiye’de Kolluk Makamları, Amirleri ve Personeli.................................................. 449
A. Genel İdarî Kolluk Makam, Amir ve Personeli............................................................ 449
1. Merkezî İdare Kolluk Makam, Amir ve Personeli................................................... 449
a) Merkezî İdare Kolluk Makamları....................................................................... 449
aa) Bakanlar Kurulu...450; bb) İçişleri Bakanı... 450; cc) Valiler.................. 450
dd) Kaymakamlar... 451; ee) Bucak Müdürleri.............................................. 452
b) Merkezî İdare Kolluk Amirleri........................................................................... 452
aa) İçişleri Bakanı... 452; bb) Valiler... 453; cc) Kaymakamlar...................... 453
dd) Bucak Müdürleri......................................................................................... 454
c) Merkezî İdare Kolluk Personeli.......................................................................... 454
Polis ile Jandarma Arasındaki Görev Ayrımı.................................................... 455
aa) Polis............................................................................................................. 455
bb) Jandarma...................................................................................................... 456
Teşkilât... 457; Personel... 457; Çift Yönü... 457; Görevleri................. 457
Jandarmanın İçişleri Bakanlığına ve Mülkî İdare Amirlerine Bağlılığı ........... 458
cc) Çarşı ve Mahalle Bekçileri........................................................................... 460
dd) Muhtarlar.................................................................................................... 460
ee) Özel Güvenlik Teşkilâtı Personeli............................................................... 461
ff) Genel İdarî Kolluk Personelinin Yetmemesi Durumunda Silahlı Kuvvetler...... 464
2. Mahallî İdare Kolluk Makam, Amir ve Personeli.................................................... 465
a) İl Özel İdaresi Kolluğu........................................................................................ 465
aa) Kolluk Makamı: İl Genel Meclisi ve İl Daimî Encümeni ve
Bazen
İl Genel Meclisi +
Vali.................................................................................
466
bb) Kolluk Amiri: Vali ....................................................................................... 467
cc) Kolluk Personeli ........................................................................................... 467
b) Belediye Kolluğu................................................................................................ 467
aa) Kolluk Personeli: Belediye Zabıtası............................................................. 467
bb) Kolluk Amiri: Belediye Başkanı.................................................................. 468
cc) Kolluk Makamı: Belediye Meclisi ve Encümeni.......................................... 468
c) Köy Kolluğu....................................................................................................... 469
aa) Kolluk Personeli: Köy Korucusu................................................................. 470
bb) Kolluk Amiri: Muhtar................................................................................. 470
cc) Kolluk Makamı: Muhtar.............................................................................. 470
B. Özel İdarî Kolluk Makam, Amir ve Personeli.............................................................. 471
1. Orman Kolluğu ......................................................................................................... 471
2. Gümrük Kolluğu ....................................................................................................... 472
3. Tarım Kolluğu.......................................................................................................... 472
4. Kara Av Kolluğu ...................................................................................................... 472
5. Su Av Kolluğu .......................................................................................................... 473
6. Hayvan Kolluğu ....................................................................................................... 473
7. Çevre Kolluğu........................................................................................................... 473
VI. Kolluk Yetkilerinin Çatışması ve Yarışması............................................................. 474
A. Merkezî İdare Kolluk Makamları Arasında Çatışma ve Yarışma................................. 474
1. Kural Olarak Alt Kolluk Makamı, Üst Kolluk Makamının İşlemine Aykırı İşlem Yapamaz 475
2. Ancak Alt Kolluk Makamı, Üst Kolluk Makamının İşlemine Nazaran Daha Sınırlandırıcı Kolluk İşlemi Yapabilir 475
B. Merkezî İdare Kolluğu ile Mahallî İdare Kolluklarının Çatışması ve Yarışması........... 476
1. Kural Olarak Mahallî İdare Kolluğu, Merkezî İdare Kolluğuna Aykırı İşlem Yapamaz 476
2. Ancak Mahallî İdare Kolluğu, Merkezî İdare Kolluğunun
İşlemine Nazaran
Daha Sınırlandırıcı Kolluk İşlemi
Yapabilir............................................................. 476
C. Mahallî İdare Kolluklarının Kendi İçinde Çatışması ve Yarışması................................ 478
D. Genel Kolluk Yetkileri ile Özel Kolluk Yetkilerinin Çatışması ve Yarışması............... 479
1. Özel Kolluk Yetkisi Genel Kolluk Yetkisini Saf Dışı Bırakır.................................. 479
2. Bazı Durumlarda Özel Kolluk Yetkisi Yanında Genel Kolluk Yetkisi de Kullanılabilir 480
3. Genel Kolluk, Bazı Durumlarda Özel Kolluğun Yerine Geçebilir............................ 481
4. Bazen Bir Makam Aynı Zamanda Genel Kolluk ve Özel Kolluk
Yetkilerine
Sahip
Olabilir...........................................................................................................
482
E. Özel Kolluk Yetkilerinin Kendi Arasında Çatışması ve Yarışması............................... 483
VII. Kolluk Usûlleri............................................................................................................. 483
A. Serbestlik Usûlü (Düzeltici Sistem).............................................................................. 484
B. İzin Usûlü (Önleyici Sistem)........................................................................................ 484
C. Bildirim Usûlü............................................................................................................... 487
VIII. Kolluk Tedbirleri (Kolluk Eylem ve İşlemleri)....................................................... 487
Kolluk Tedbiri-Müeyyide Farkı ........................................................................................ 488
Kolluk Tedbiri Alma Zorunluluğu ..................................................................................... 488
Kolluk Tedbiri Çeşitleri ..................................................................................................... 490
A. Düzenleyici Kolluk İşlemleri........................................................................................ 491
1. Merkezî İdare Kolluk Makamlarının Düzenleyici Kolluk İşlemleri......................... 491
2. Mahallî İdare Kolluk Makamlarının Düzenleyici Kolluk İşlemleri.......................... 493
3. Özel Kolluk Makamlarının Düzenleyici Kolluk İşlemleri........................................ 494
Düzenleyici Kolluk İşlemlerinin Zaman Bakımından Uygulanması............................. 495
B. Bireysel Kolluk İşlemleri.............................................................................................. 496
Kanuna ve Düzenleyici İşleme Dayanma Zorunluluğu................................................ 496
Bireysel Kolluk İşlemleri Çeşitleri ............................................................................... 496
1. Emir veya İhtar................................................................................................... 497
2. Yasaklama (Faaliyetten Men Etme) Kararları..................................................... 498
3. Erteleme Kararı................................................................................................... 499
4. Kapatma Kararı................................................................................................... 499
5. İzin Verme veya Vermeme Kararları................................................................... 499
6. Alındı Belgesi Verme........................................................................................... 499
C. Kolluk Eylemleri........................................................................................................... 500
IX. Kolluk Eylem ve İşlemlerinin Hukuka Uygunluğunun
Şartları (Kolluk
Yetkisinin
Sınırları).......................................................................................................
501
A. Kolluk Eylem ve İşlemi Kanuna Dayanmalıdır............................................................ 502
B. Kolluk Eylem ve İşlemi, Anayasanın İlgili Maddesinde Öngörülen Sebeplere Dayanmalıdır 504
C. Kolluk Eylem ve İşlemi, Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır................. 507
1. Anayasanın Sözüne Uygunluk................................................................................. 507
2. Anayasanın Ruhuna Uygunluk................................................................................ 508
D. Kolluk Eylem ve İşlemi, Temel Hak ve Hürriyetlerin Özlerine Dokunmamalıdır........ 508
E. Kolluk Eylem ve İşlemi “Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri”ne Aykırı Olmamalıdır 510
F. Kolluk Eylem ve İşlemi “Lâik Cumhuriyetin Gerekleri”ne Aykırı Olmamalıdır.......... 510
G. Kolluk Eylem ve İşlemi “Ölçülülük İlkesi”ne Aykırı Olmamalıdır.............................. 511
1. Elverişlilik İlkesi....................................................................................................... 511
2. Gereklilik İlkesi ........................................................................................................ 512
3. Oranlılık İlkesi .......................................................................................................... 512
Ölçülülük Değerlendirmesinde “Yer” ve “Zaman” Unsurları....................................... 513
Ölçülülük Denetiminin Yerindelik Denetimine Dönüşme Tehlikesi............................. 514
Fransa’da Ölçülülük İlkesi............................................................................................ 515
H. Kolluk Eylem ve İşlemi Öngörüldüğü Amaç Dışında Kullanılmamalıdır...................... 517
Ek: Kolluk İşleminin Hukuka Uygunluğu İçin, İşlemin Konusu
Olan Fiilin Suç
Teşkil Etmesi Şart
Değildir......................................................................................
518
X. Kolluk Yetkisinin Genişlemesi (Olağanüstü Yönetim
Usûllerinde Kolluk
Yetkisinin
Sınırları).......................................................................................................
520
A. Olağanüstü Yönetim Usûlleri........................................................................................ 522
1. Olağanüstü Hâl......................................................................................................... 522
Sebepleri.................................................................................................................. 522
Olağanüstü Hâlin İlânı ............................................................................................. 523
Olağanüstü Hâl Kolluk Makamları ......................................................................... 524
Olağanüstü Hâlin Sona Ermesi ................................................................................ 524
Olağanüstü Hâl İlânının Sonuçları........................................................................... 525
a) Kolluk Makamları, Vatandaşlar İçin Para, Mal ve Çalışma Yükümlüğü Şeklinde Kolluk Tedbirleri Alınabilir 525
b) Kolluk Makamları, Temel Hak ve
Hürriyetlerin Kullanılmasını Kısmen
veya Tamamen Durduran Kolluk Tedbirleri
Alabilirler............................... 526
c) Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamesi Çıkarılabilir ....................... 526
2. Sıkıyönetim.............................................................................................................. 527
Sebepleri.................................................................................................................. 527
Sıkıyönetim İlânı ..................................................................................................... 527
Sıkıyönetim İlânının Sonuçları ................................................................................ 529
a) Kolluk Makamları Temel Hak ve
Hürriyetlerin Kullanılması Kısmen
veya Tamamen Durdurabilir........................................................................
529
b) Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnamesiyle Kolluk Tedbirleri Öngörülebilir 530
c) Kolluk Yetkileri, Askerî Makamlara Geçer ................................................... 530
B. Olağanüstü Yönetim Usûllerinde Kolluk Yetkilerinin Sınırları..................................... 530
1. Kolluk Tedbiri, Savaş, Seferberlik, Sıkıyönetim veya
Olağanüstü Hallerden
Birinin Mevcut Olduğu Durumda
Alınmalıdır........................................................ 531
2. Kolluk Tedbiri Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülükleri İhlâl Etmemelidir... 532
3. Kolluk Tedbiri, Ölçülülük İlkesine Uygun Olmalıdır............................................... 533
4. Kolluk Tedbiri Anayasanın 15’inci Maddenin İkinci Fıkrasında Sayılan Hak ve İlkelerden Oluşan Çekirdek Alana Dokunmamalıdır 533
C. Olağanüstü Yönetim Usûllerinde Yargısal Denetim...................................................... 534
1. Olağanüstü Hâl veya Sıkıyönetim İlânı İşlemleri Üzerindeki Yargısal Denetim...... 535
a) Olağanüstü Hâl veya Sıkıyönetim
İlânına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı
Üzerindeki Yargısal Denetim.............................................................................
535
b) Olağanüstü Hâl veya Sıkıyönetim İlânına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararının TBMM Tarafından Onaylanması Kararı Üzerinde Yargısal Denetim.............................................................................................................. 536
2. Olağanüstü Hâl veya Sıkıyönetim Makamlarının İşlemleri Üzerindeki Yargısal Denetim 538
XI. Kolluk Eylem ve İşlemlerinden Dolayı İdarenin Sorumluluğu.............................. 539
A. Kusurlu Sorumluluk...................................................................................................... 540
1. Ağır Kusur................................................................................................................ 540
2. Basit Kusur .............................................................................................................. 541
B. Kusursuz Sorumluluk................................................................................................... 541
1. Risk İlkesi ................................................................................................................. 542
2. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulması İlkesi............................................ 542
XII. Kolluğun Zor Kullanma Yetkisi (Kolluk Tedbirlerinin Cebrî İcrası).................. 543
Türkiye’de Cebrî İcrayı Öngören Mevzuat ....................................................................... 544
Silah Kullanma.............................................................................................................. 546
Acil Durumlar ............................................................................................................... 546
Kolluğun Hukuka Aykırı Olarak Cebir Kullanmasının Müeyyidesi............................ 546
XIII. Kolluk Tedbirlerinin Müeyyideleri.......................................................................... 547
A. Cezaî Müeyyideler....................................................................................................... 547
B. İdarî Müeyyideler......................................................................................................... 549
İdarî-Cezaî Müeyyide Karşılaştırması ......................................................................... 549
Kolluk İle İlgili Ek Bibliyografya............................................................................................ 550
Bölüm
18
Kamu Görevlİlerİ
I. Genel Olarak..................................................................................................................... 553
“Kamu Görevlisi” Teriminin Değişik Anlamları................................................................ 553
1. En Geniş Anlamda Kamu Görevlisi : Kamu Personeli.............................................. 553
2. Geniş Anlamda Kamu Görevlisi ............................................................................... 554
3. Dar Anlamda Kamu Görevlisi.................................................................................. 554
4. En Dar Anlamda Kamu Görevlisi............................................................................. 555
“Kamu Görevi” ve “Kamu Görevi Hukuku” Kavramları.................................................. 555
Kamu Görevi Hukuku-Yönetim Bilimi, Ekonomi, Maliye................................................ 556
Türk Doktrininde Kamu Görevlileri Konusuna Gösterilen Haksız İlgi............................. 556
Kamu Görevi Hukuku-İş Hukuku ..................................................................................... 557
II. Kamu Görevlilerinin Tanımı ve Kamu Görevlisi Olmayanlardan Ayrılması........ 557
A. Pozitif Hukuk............................................................................................................... 558
1. Anayasamızda (m.128) “Kamu Görevlisi” Kavramı Değil, “Kamu Görevlileri Tarafından Yapılması Gereken Görevler” Tanımlanmıştır 558
Bir Tanım........................................................................................................... 559
m.128/1’deki Şartlar Neyin Şartları?.................................................................. 559
Kamu Görevlileri Tarafından Görülmesi Gereken Görevler.............................. 559
a) Söz Konusu Hizmetin Devlet, Kamu İktisadî Teşebbüsleri ve
Diğer Kamu
Tüzel Kişilerinin Yürütmekle Yükümlü Olduğu Kamu Hizmeti Olması Şartı... 560
b) Söz Konusu Kamu Hizmetinin “Genel İdare Esasları”na Göre Yürütülmesi Şartı.... 560
Genel İdare Esasları Kavramının Tanımı Sorunu............................................... 560
Doktrin...560; Mevzuat... 560; Anayasa Mahkemesi Kararları.................. 561
Görüşümüz........................................................................................................ 564
Türkiye’de KİT Personeli ................................................................................. 564
399 Sayılı KHK, m.3 ......................................................................................... 564
c) Söz Konusu Görevin Aslî ve Sürekli Nitelikte Bir Görev Olması Şartı.............. 565
Şartların Kümülatifliği .................................................................................................. 566
2. Devlet Memurları Kanununda Kamu Görevlisi Tanımı Yoktur............................... 566
B. Doktrinde “Kamu Görevlisi” Tanımı ve Kamu Görevlisi Olmayanlardan Ayrılması.. 567
1. Bir Kamu Tüzel Kişisine Bağlı Olma Şartı............................................................... 567
2. İstihdam Edilme Şartı............................................................................................... 568
a) Sağlayıcılar, İmtiyazcılar, Müteahhitler, vs........................................................ 569
b) Gönüllü İşbirlikçiler ............................................................................................ 569
c) Arızî Yükümlüler ................................................................................................ 570
d) Noterler ............................................................................................................... 571
3. Bir Kamu Tüzel Kişisine “Kamu Hukuku Bağı” ile Bağlı Olma Şartı...................... 571
a) Statüter Bağ......................................................................................................... 571
b) Akdî Bağ ............................................................................................................. 571
aa) İdarî Kamu Hizmetleri................................................................................. 572
bb) Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetleri................................................................. 572
İstisnalar.................................................................................................................. 573
Şartların Kümülatifliği............................................................................................. 573
III. Kamu Görevlisi Türleri: Memurlar ve Diğer Kamu
Görevlileri
(Memur ve Memur Olmayan Kamu Görevlisi
Ayrımı).............................................. 573
A. Fransa’da Memur-Memur Olmayan Kamu Görevlisi Ayrımı..................................... 574
1. Atanma Şartı ............................................................................................................. 574
2. Daimîlik Şartı : Daimî Bir Görevi Daimî Olarak İşgal Etme...................................... 574
3. Asalet (Titularisation) Şartı...................................................................................... 575
Ayrımın Yararı............................................................................................................. 575
B. Türkiye’de “Memurlar” ile “Diğer Kamu Görevlileri” Arasındaki Ayrım................... 576
1. Memurlar.................................................................................................................. 577
a) Devlet veya Diğer Kamu Tüzel Kişilerinde Çalışma Şartı.................................. 577
b) Genel İdare Esaslarına Göre Yürütülen Kamu Hizmetini İfa Etme Şartı............ 578
c) Aslî ve Sürekli Nitelikte Bir Görev Yapma Şartı................................................ 578
Hatırlatma: Anayasada Memur Tanımı Yoktur...................................................... 578
Uyarı: Türk Ceza Kanunundaki Memur Tanımı İdare Hukukunda Geçerli Değildir.... 579
2. Diğer Kamu Görevlileri............................................................................................ 580
a) Sözleşmeli Personel............................................................................................. 580
aa) Devlet Memurları Kanununun 4’üncü
Maddesinin B Bendine Uyarınca
Çalıştırılan Sözleşmeli Personel
................................................................... 581
bb) Özel Kuruluş Kanunlarına Göre Çalıştırılan Sözleşmeli Personel ............... 581
KİT’lerdeki Sözleşmeli Personel ....................................................................... 583
b) Geçici Personel................................................................................................... 583
IV. Kamu Görevlilerinin Hukukî Statüsü........................................................................ 584
A. Memurların Hukukî Statüsü......................................................................................... 584
1. Memurların Hukukî Durumunda Her Zaman Değişiklik Yapılabilir, ....................... 585
2. Memurluk Durumuna İlişkin Özel Anlaşmalar, Özel Düzenlemeler Yapılamaz, .... 586
- Atama İşleminin Hukukî Niteliği............................................................................... 587
B. Sözleşmeli Kamu Personelinin Hukukî Statüsü............................................................ 589
1. Sözleşmeli Personelin Hukukî Durumu da Büyük Ölçüde İdare Tarafından Düzenleyici İşlemlerle Tek Yanlı Olarak Belirlenir ve Değiştirilir................................................................................................................................. 589
2. Sözleşmeli Kamu Görevlilerinin Hukukî Durumuna İlişkin
Özel Anlaşmalar,
Özel Düzenlemeler
Yapılabilir................................................................................
589
3. İçtihatlar Nedeniyle de Sözleşmeli Kamu Görevlilerinin Durumu Memurlara Benzemektedir 590
V. Sözleşmeli Personel - İşçi Ayrımı (İdarî Hizmet Sözleşmesi - Hizmet Akdî)........ 590
A. Fransa’da...................................................................................................................... 591
B. Türkiye’de.................................................................................................................... 591
Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları... 592; Danıştay Kararları.................................... 594
Eleştiri.......................................................................................................................... 596
VI. Kamu Görevlilerinin Tâbi Olduğu Hukukî Rejim.................................................... 597
A. Memurların Tâbi Olduğu Hukukî Rejim....................................................................... 598
B. Sözleşmeli Personelin Tâbi Olduğu Hukukî Rejim....................................................... 598
a) 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 4’üncü Maddesinin B
Bendine
Uyarınca Çalıştırılan Sözleşmeli Personel
............................................................... 600
b) Özel Kuruluş Kanunlarına Göre Çalıştırılan Sözleşmeli Personel ........................... 600
KİT’lerdeki Sözleşmeli Personel .................................................................................. 601
C. Geçici Personelin Hukukî Rejimi.................................................................................. 601
VII. Devlet Memurları Kanununa Göre Memurluk Mesleği,
Memurluk
Sınıfları ve
Kadrolar.......................................................................................................
602
Devlet Memurları Kanunu ........................................................................................... 602
Kapsamı... 602; Kapsam Dışı ............................................................................... 602
Özel Personel Kanunları............................................................................................... 602
Devlet Memurları Kanununun Genel Hüküm Niteliği................................................. 602
Memur Tanımı............................................................................................................. 603
A. Memurluk Mesleği....................................................................................................... 603
1. Sınıflandırma İlkesi ................................................................................................... 604
2. Kariyer İlkesi ............................................................................................................ 604
3. Liyakat İlkesi ............................................................................................................ 604
B. Memurluk Sınıfları........................................................................................................ 605
Sınıf .............................................................................................................................. 605
Derece ........................................................................................................................... 605
Kademe ......................................................................................................................... 606
Devlet Memurları Kanununa Göre Memurluk Sınıfları ............................................... 606
1. Genel İdare Hizmetleri Sınıfı ................................................................................. 606
2. Teknik Hizmetler Sınıfı ........................................................................................ 606
3. Sağlık Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri Sınıfı .......................................... 606
4. Eğitim ve Öğretim Hizmetleri Sınıfı ..................................................................... 607
5. Avukatlık Hizmetleri Sınıfı ................................................................................... 607
6. Din Hizmetleri Sınıfı ............................................................................................ 607
7. Emniyet Hizmetleri Sınıfı ..................................................................................... 607
8. Yardımcı Hizmetler Sınıfı ..................................................................................... 607
9. Mülki İdare Amirliği Hizmetleri Sınıfı ................................................................... 608
10. Milli İstihbarat Hizmetleri Sınıfı ......................................................................... 608
C. Kadrolar........................................................................................................................ 608
VIII. Memurluğa Giriş......................................................................................................... 610
A. Memurluğa Girişte İlkeler............................................................................................. 610
1. Serbestlik İlkesi........................................................................................................ 610
2. Eşitlik İlkesi.............................................................................................................. 612
3. Görevin Gerektirdiği Niteliklerden Başka Nitelik Aranmaması İlkesi...................... 613
B. Memur Olma Koşulları................................................................................................. 614
1. Genel Şartlar............................................................................................................. 614
a) Türk Vatandaşı Olmak ........................................................................................ 614
b) Fiil Ehliyeti ......................................................................................................... 614
c) Yaş Şartı .............................................................................................................. 614
d) Öğrenim Şartı ...................................................................................................... 615
e) Kamu Haklarından Mahrum Bulunmamak ......................................................... 616
f) Mahkûm Olmamak .............................................................................................. 616
Erteleme...617 ; Şartlı Salıverme...617; İçtima Meselesi.............................. 618
g) Askerlik Şartı ...................................................................................................... 618
h) Sağlık Şartı .......................................................................................................... 619
2. Özel Şartlar............................................................................................................... 619
a) Diploma Almış Olmak ........................................................................................ 619
b) Kurumların Özel Kanun veya Diğer Mevzuatında Aranan Şartları Taşımak ..... 620
Koşulların İspatı ........................................................................................................... 620
Atama Konusunda Takdir Yetkisi ................................................................................ 620
C. Atama Yapılacak Kadroların Belirlenmesi ve Duyurulması.......................................... 621
D. Sınavlar......................................................................................................................... 623
Yönetmeliğin Kapsamı................................................................................................. 623
Sınav: KPSS .................................................................................................................. 623
Seçme ve Yerleştirme Usûlü ......................................................................................... 624
a) A Grubu Kadrolar İçin Memur Seçme ................................................................ 624
b) B Grubu Kadrolar İçin Seçme ve Yerleştirme..................................................... 624
E. Adaylık (Aday Memur Olarak Atanma)....................................................................... 625
F. Atama (Asli Memurluğa Atanma)................................................................................. 627
Atamaya Yetkili Makam .............................................................................................. 627
G. İşe Başlama................................................................................................................... 627
H. Yer Değiştirme Suretiyle Atanma................................................................................. 628
I. Kurumlar Arası Nakil..................................................................................................... 628
J. İstisnai Memurluklara Atama........................................................................................ 629
Fransa’da İstisnaî Memuriyetler .................................................................................. 630
K. Memurların Hizmet İçi Eğitimi..................................................................................... 630
IX. Memurların Değerlendirilmesi ve İlerlemesi............................................................ 631
A. Memurların Değerlendirilmesi...................................................................................... 631
Sicil Dosyası... 632; Sicil Amirleri...632; Sicil Raporları....................................... 632;
Olumlu Sicilin Sonucu...633; Olumsuz Sicilin Sonuçları.......................................... 633;
Takdirname ve Ödül... 633; İtiraz....633; Yargısal Denetim.................................. 633
B. Memurların İlerlemesi................................................................................................... 634
1. Kademe İlerlemesi.................................................................................................... 635
2. Derece İlerlemesi...................................................................................................... 635
X. MemurluK Statüsünde Kısıntı Yapan Hâller: Kadro Açığı
ve
Görevden
Uzaklaştırma..................................................................................................
636
A. Kadro Açığı................................................................................................................... 636
B. Görevden Uzaklaştırma................................................................................................ 637
Tanım........................................................................................................................... 637
Sebepleri... 637: a) Disiplin Soruşturması... 638; b) Ceza Kovuşturması........... 638
Yetkili Makamlar.......................................................................................................... 638
Sonuçları...638: a) Soruşturma Açma Zorunluluğu...638; b) İlişik Kesme...638; c) Süresi 639
Kaldırılması... 639: a) Takdirî Kaldırma... 639; b) Mecburî Kaldırma.................. 639
İtiraz ............................................................................................................................ 640
Dava............................................................................................................................. 640
XI. Memurluğun Sona Ermesi............................................................................................ 641
A. Çekilme (İstifa)............................................................................................................. 641
B. Çekilmiş (Müstafi) Sayılma.......................................................................................... 643
C. Memurluktan Çıkarma (İhraç)...................................................................................... 645
1. Disiplin Cezası Olarak Memurluktan Çıkarma ....................................................... 645
2. Olumsuz Sicil Nedeniyle Memurluktan Çıkarma .................................................... 646
Meslekten Çıkarma...................................................................................................... 646
D. Koşullarda Eksiklik....................................................................................................... 646
E. Bağdaşmazlık................................................................................................................. 647
F. Ölüm.............................................................................................................................. 647
G. Emeklilik....................................................................................................................... 647
1. Emeklilik Nedenleri.................................................................................................. 648
a) Zorunlu Nedenlerle Emeklilik ............................................................................ 648
aa) Yaş Haddi Nedeniyle Emeklilik (Yaş Haddinden Emeklilik)....................... 649
bb) Malûllük Nedeniyle Emeklilik (Malûlen Emeklilik ).................................... 648
b) Memurun İsteği Üzerine Emeklilik ..................................................................... 648
c) İdarenin İsteği Üzerine Emeklilik (Re'sen Emeklilik ).......................................... 649
2. Emeklilere Sağlanan Malî Haklar.............................................................................. 649
a) Emekli Aylığı ...650; b) Malûllük Aylığı...650; c) Dul ve Yetim Aylığı .......... 650
d) Emekli İkramiyesi... 650; e) Toptan Ödeme..................................................... 650
3. Emeklilik Haklarının Düşmesi.................................................................................. 650
4. Emeklilerin Yeniden Göreve Alınması...................................................................... 651
XII. Memurların Tâbi Olduğu Yükümlülükler ve Yasaklar.......................................... 651
A. Memurların Yükümlülükleri......................................................................................... 651
1. Anayasaya ve Kanunlara Sadakat Ödevi .................................................................. 651
2. Devlete Bağlılık ........................................................................................................ 652
3. Tarafsızlık Ödevi ...................................................................................................... 654
4. İtaat Ödevi ................................................................................................................ 655
Kanunsuz Emir ............................................................................................................. 655
5. Hizmeti Şahsen ve Kesintisiz Olarak Görme Ödevi ................................................ 656
6. Mal Bildiriminde Bulunma Ödevi ............................................................................ 657
7. Kıyafet Mecburiyeti ................................................................................................ 657
8. İkamet Mecburiyeti ................................................................................................. 657
9. Resmî Belge, Araç ve Gereçleri Geri Verme Ödevi ................................................. 657
B. Memurların Tâbi Oldukları Yasaklar............................................................................ 658
1. İkinci Görev Yasağı .................................................................................................. 658
2. Ticaret veya Diğer Kazanç Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasağı .......................... 658
3. Grev Yasağı .............................................................................................................. 660
4. Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasağı........................................................ 661
5. Hediye Alma, Menfaat Sağlama Yasağı ................................................................... 662
6. Siyasî Partilere Girme Yasağı ................................................................................... 662
7. Gizli Bilgileri Açıklama Yasağı ................................................................................. 662
8. Basına Bilgi veya Demeç Verme ............................................................................... 662
9. Dernek Kurma ve Derneklere Üye Olma Yasağı...................................................... 663
10. Ayrıldığı Kuruma Karşı Görev Alma Yasağı......................................................... 663
XIII. Memurların Hakları................................................................................................... 664
A. Memurluk Teminatı (Güvenlik Hakkı)......................................................................... 665
B. Hizmet Hakkı................................................................................................................ 666
C. Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı................................................................................ 667
D. Sendika Hakkı............................................................................................................... 667
E. İzin Hakkı...................................................................................................................... 668
1. Yıllık İzin... 669; 2. Mazeret İzni....669; 3. Hastalık İzni...669; 4. Aylıksız İzin .. 670
F. Aylık Hakkı................................................................................................................... 670
Hukukî Niteliği............................................................................................................. 671
Tanım........................................................................................................................... 671
İlkeler...671: a) Tek Aylık İlkesi...672; b) Aleniyet İlkesi...672; c) Denklik İlkesi .. 672
Aylığın Saptanması...672; a) Gösterge... 672; b) Katsayı ................................... 672
Ek Göstergeler , Taban Aylığı, Kıdem Aylığı, Yan Ödemeler ................................. 673
G. Yolluk Hakkı................................................................................................................. 673
H. Diğer Sosyal Haklar...................................................................................................... 673
XIV. Memurların Disiplin Rejimi...................................................................................... 673
A. Disiplin Hukuku-Ceza Hukuku İlişkisi........................................................................ 674
1. Müeyyide Bakımından ............................................................................................. 674
2. Cezalandırılan Fiiller Bakımından............................................................................. 675
3. Failler Bakımından.................................................................................................... 676
4. Yetkili Organlar Bakımından.................................................................................... 676
5. Genel Af Bakımından............................................................................................... 676
B. Disiplin Cezaları........................................................................................................... 677
1. Niteliği...................................................................................................................... 677
2. Türleri... 677: a) Fransa’da... 677; b) Türkiye’de............................................... 678
3. İlkeler........................................................................................................................ 678
a) “Nulla Poena Sine Lege” İlkesi ........................................................................... 678
b) “Non Bis İn İdem” İlkesi ..................................................................................... 679
c) Geçmişe Etki Yasağı İlkesi .................................................................................. 679
d) Ölçülülük İlkesi ................................................................................................... 679
e) Daha Hafif Cezaya Karar Verme Yetkisi ............................................................ 679
f) Gerekçe İlkesi ...................................................................................................... 680
g) Kılık Değiştirmiş Disiplin Cezası Verme Yasağı................................................. 681
4. Disiplin Cezası-İç Düzen Tedbiri Ayrımı................................................................ 682
C. Disiplin Suçları.............................................................................................................. 682
1. Disiplin Suçları Alanında Kanunîlik İlkesi Geçerli midir?........................................ 683
2. Disiplin Suçunun Tanımı ve Unsurları..................................................................... 686
a) Fiil Unsuru: Ortada Memurun Belirli Bir Fiili Olmalıdır.................................... 686
b) Görev Unsuru: Bu Fiil, Memurun Görevi İçinde veya Görev
Dolayısıyla
İşlenmiş
Olmalıdır..............................................................................................
687
c) Kusur Unsuru: Bu Fiil, Kusurlu Olmalıdır......................................................... 688
2. Devlet Memurları Kanununun Öngördüğü Disiplin Suçları..................................... 689
a) Uyarma Cezasını Gerektiren Disiplin Suçları..................................................... 690
b) Uyarma Cezasını Gerektiren Disiplin Suçları..................................................... 690
c) Aylıktan Kesme Cezasını Gerektiren Disiplin Suçları........................................ 691
d) Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezasını Gerektiren Disiplin Suçları ....... 692
e) Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezasını Gerektiren Disiplin Suçları.............. 692
Tekerrür .................................................................................................................. 693
Öngörülmemiş Disiplin Suçları ............................................................................... 694
D. Disiplin Cezası Vermeye Yetkili Makamlar................................................................. 694
Genel Olarak................................................................................................................. 694
Devlet Memurları Kanununa Göre............................................................................... 695
E. Disiplin Usûlü............................................................................................................... 697
1. Disiplin Soruşturması Açılması Kararı ..................................................................... 697
2. Disiplin Soruşturması Açılmasında Zamanaşımı...................................................... 698
3. Disiplin Soruşturması - Ceza Kovuşturması............................................................ 698
4. Görevden Uzaklaştırma ............................................................................................ 700
5. Soruşturmanın Yapılması ...............................................................................................
Soruşturma Açma Zorunluluğu: Doğrudan Disiplin Cezası Verme Yasağı ............. 700
Disiplin Amiri Soruşturmayı Kendisi de Yapabilir................................................. 701
6. Savunma Hakkı ......................................................................................................... 703
7. Disiplin Kurulları Önünde Çelişme İlkesi................................................................ 703
8. Soruşturma Raporunun Düzenlenmesi ..................................................................... 704
9. Disiplin Cezası Kararının Alınması .......................................................................... 704
15 Günlük Sürenin Niteliği........................................................................................... 704
10. Tebliğ ...................................................................................................................... 705
11. Uygulama .............................................................................................................. 705
F. Disiplin Cezalarına Karşı Başvuru Yolları.................................................................... 706
1. İdarî Başvuru............................................................................................................ 706
a) Uyarma ve Kınama Disiplin Cezalarına Karşı İdarî Başvuru (İtiraz) Yolu ........ 706
b) Aylıktan Kesme, Kademe İlerlemesinin Durdurulması ve
Devlet
Memurluğundan Çıkarma Cezalarına Karşı İdarî Başvuru (İtiraz) Yolu............ 706
Reformatio in Pejus Yasağı ...................................................................................... 707
2. Yargısal Başvuru....................................................................................................... 708
a) Aylıktan Kesme, Kademe İlerlemesinin Durdurulması ve
Devlet
Memurluğundan Çıkarma Cezalarına Karşı Yargısal
Başvuru........................... 708
b) Uyarma ve Kınama Disiplin Cezalarına Karşı.................................................... 709
Anayasa, m.129/3’ün Anlamı: Bu Hüküm, Yargı Yolunu Doğrudan Doğruya Kapatmamakta, Kapatılmasına İzin Vermektedir 711
a) “Yargı Yolu Kapalıdır ” Denebilir.............................................................. 712
..... Yönetmelik veya Tüzükle Yargı Yolu Kapatılamaz............................... 712
b) “Yargı Yolu Açıktır” Denebilir ................................................................. 714
c) Bir Şey Denmez ........................................................................................ 715
Özel Personel Kanunlarında Hüküm Bulunmaması Hâlinde, Devlet
Memurları Kanununun Uyarma ve Kınama Cezalarını Yargı Denetimi Dışında Bırakan
136’ncı Maddesi Hükmü, Özel Personel Kanunlarına
Tâbi Personel Bakımından da
Geçerlidir...................................................... 715
Devlet Memurları Kanununa Hiçbir Şekilde Tâbi Olmayan
Personel
Bakımından Yukarıdaki Sonuç Geçerli
Değildir........................................... 717
EK: Danıştay Kararları Işığında Çeşitli Kamu Görevlileri
Uyarma ve Kınama
Disiplin Cezaları Karşı Dava Açıp Açamayacakları Hususu.......................
718
1. Devlet Memurları................................................................................ 718
2. İlk ve Orta Öğretim Öğretmenleri ........................................................ 718
3. İş ve İşçi Bulma Kurumu Personeli ..................................................... 719
4. SSK Personeli ...................................................................................... 719
5. TRT Personeli ..................................................................................... 719
6. Emniyet Personeli ............................................................................... 720
7. Yükseköğretim Personeli ..................................................................... 720
8. Türk Silahlı Kuvvetleri Personeli ........................................................ 721
G. Disiplin Cezalarının Ortadan Kalkması........................................................................ 726
1. Kendiliğinden: Silinme .............................................................................................. 726
2. İdare Tarafından....................................................................................................... 726
3. Mahkeme Tarafından............................................................................................... 726
4. Yasama Organı Tarafından: Af ................................................................................. 726
XV. Memurlar Hakkında Ceza Kovuşturması................................................................. 727
Memurların Korunması İhtiyacı ........................................................................................ 727
İsnat ve İftiralara Karşı Koruma ........................................................................................ 727
Cezaî Koruma : Anayasal İlkeler........................................................................................ 728
Memurların Yargılanması Rejimi ....................................................................................... 728
A. Genel Kurallara Göre Memurların Yargılanması Usûlü................................................ 728
B. 3628, 5816, 298, 1402 ve 3713 Sayılı Kanunlara Göre Memurların Yargılanması Usûlü. 728
C. 4483 Sayılı Kanuna Göre Memurların Yargılanması Usûlü.......................................... 729
Kanunun Kapsamı........................................................................................................ 729
Kanunun Kapsam Dışında Kalanlar ............................................................................. 729
a) Özel Soruşturma ve Kovuşturma Usûllerine Tâbi Olan Kişiler.......................... 729
b) Suçun Niteliği Yönünden Kanunlarda Gösterilen Soruşturma
ve
Kovuşturma Usûllerine Tâbi Olan
Suçlar.......................................................... 730
c) Ağır Cezayı Gerektiren Suçüstü Hâli .................................................................. 730
İzin Usûlü ..................................................................................................................... 730
İzin Vermeye Yetkili Merciler...................................................................................... 731
Ön İnceleme .................................................................................................................. 731
Yetkili Merciin Kararı .................................................................................................. 723
İtiraz ............................................................................................................................. 732
İtiraz Mercii... 732: a) Danıştay İkinci Dairesi... 733; b) Bölge İdare Mahkemesi..... 733
Hazırlık Soruşturması ................................................................................................... 733
Hazırlık Soruşturmasını Yapacak Merciler ................................................................. 733
Yetkili ve Görevli Mahkeme ....................................................................................... 733
XVI. Memurların Hukukî Sorumluluğu........................................................................... 734
A. Memurun İdareye Karşı Hukukî Sorumluluğu............................................................. 734
B. Memurun İdare Edilenlere Karşı Hukukî Sorumluluğu................................................. 735
1. Hizmet Kusuru Teşkil Eden Eylem ve İşlemlerden Dolayı Sorumluluk.................. 735
2. Kişisel Kusur Teşkil Eden Eylem ve İşlemlerden Dolayı Sorumluluk..................... 735
Kamu Görevlileriyle İlgili EK Bibliyografya.......................................................................... 738
Bölüm 19
kamu Malları
I. Mal Kavramı ve Çeşitleri................................................................................................. 742
A. Özel Hukukta Mal Kavramı ve Çeşitleri...................................................................... 742
1. Maddî Mallar........................................................................................................... 742
a) Mülkiyet Hakkı .................................................................................................. 743
b) Sınırlı Aynî Haklar ............................................................................................. 743
2. Gayrimaddi Mallar................................................................................................... 743
B. Sahiplerine Göre Mal Türleri........................................................................................ 744
1. Özel Kişilere Ait Mallar........................................................................................... 744
2. Kamu Tüzel Kişilerine Ait Mallar (=Kamuya Ait Mallar)...................................... 744
a) Kamusal Mallar (=Kamu Tüzel Kişilerinin Kamusal Malları )........................... 744
b) Özel Mallar (=Kamu Tüzel Kişilerinin Özel Malları)........................................ 745
Terminoloji Sorunu: “Kamu Malı”............................................................................... 745
II. Kamu Malı Kavramı ve Tanımı (Bir Malın Kamu Malı
Sayılabilmesi İçin
Gerekli
Şartlar)...............................................................................................................
746
A. Kamu Mülkiyeti Şartı: Söz Konusu Mal, Bir Kamu Tüzel Kişisinin Mülkiyetinde Bulunmalıdır 747
B. Tahsis Şartı: Söz Konusu Mal, Kamu Yararına Tahsis Edilmelidir.............................. 748
1. Söz Konusu Mal, Kamunun Doğrudan Kullanımına Tahsis Edilmelidir.................. 749
2. Veya Söz Konusu Mal, Bir Kamu Hizmetine Tahsis Edilmelidir............................ 749
Özel Düzenlenme Ek Şartı ...................................................................................... 749
Gözlemler................................................................................................................ 750
III. Kamu Mallarının Tasnifi.............................................................................................. 751
Osmanlı İmparatorluğunda Kamu Malları Tasnifi....................................................... 751
A. Tahsis Amaçlarına Göre Kamu Malları........................................................................ 752
1. Sahipsiz Mallar........................................................................................................ 752
Sahipsiz Mallar Gerçekten Sahipsiz mi?................................................................ 753
Mülkiyete Elverişsiz Şeyler .................................................................................... 753
2. Orta Malları.............................................................................................................. 754
3. Hizmet Malları......................................................................................................... 755
Eleştiri.......................................................................................................................... 755
B. Maddî İçeriklerine Göre Kamu Malları......................................................................... 756
1. Kara Kamu Malları................................................................................................... 756
2. Deniz Kamu Malları ................................................................................................. 756
Kıyı Şeridi ............................................................................................................... 757
3. Su Kamu Malları ...................................................................................................... 757
4. Hava Kamu Malları.................................................................................................. 758
C. Oluşum Tarzlarına Göre Kamu Malları........................................................................ 758
1. Tabiî Kamu Malları.................................................................................................. 758
2. Sun’î Kamu Malları.................................................................................................. 759
D. Taşınabilir Olup Olmamalarına Göre Kamu Malları.................................................... 759
1. Taşınmaz Kamu Malları........................................................................................... 759
2. Taşınır Kamu Malları............................................................................................... 759
E. Ait Oldukları Kamu Tüzel Kişilerine Göre Kamu Malları............................................ 760
IV. İdarenin Kamu Malları Üzerindeki Hakkının Niteliği............................................ 761
A. Mülkiyet Hakkı Yoktur Tezi....................................................................................... 761
B. Mülkiyet Hakkı Vardır Tezi......................................................................................... 762
C. Kamu Malları Üzerindeki Mülkiyetin Niteliği: Kamu Mülkiyeti................................ 763
D. Türkiye’de Durum: Devletin Hüküm ve Tasarrufu...................................................... 764
E. Türk Yargı İçtihatlarında Devletin Hüküm ve Tasarrufu
Kavramı ve Kamu
Mülkiyeti
Görüşü.........................................................................................................
765
Kamu Mallarının Hukukî Rejimi: Domanialité publique .............................................. 767
V. Kamu Malı Niteliğinin Kazanılması ve Kaybedilmesi.............................................. 768
A. Kamu Malı Niteliğinin Kazanılması............................................................................. 768
1. Tabiî Kamu Malların Kamu Malı Niteliğini Kazanması.......................................... 769
2. Sun’î Kamu Malların Kamu Malı Niteliğini Kazanması.......................................... 770
a) Örf ve Âdet Yoluyla Tahsis................................................................................ 770
b) İdarî Kararla Tahsis............................................................................................ 771
aa) Fiilî Tahsis................................................................................................... 771
bb) Formel Tahsis.............................................................................................. 771
aaa) Halkın Doğrudan Kullanımına Tahsis ................................................... 772
bbb) Kamu Hizmetlerine Tahsis ................................................................... 772
Tahsis Değişikliği .................................................................................................... 772
a) Bir Kamu Tüzel Kişisinin Kendi Mallarında Tahsis Değişikliği Yapması.... 772
b) Bir Kamu Tüzel Kişisinin Malının Diğer Bir Kamu Tüzel Kişisinin İhtiyaçlarına Tahsisi 773
B. Kamu Malı Niteliğinin Kalkması veya Kaldırılması..................................................... 773
Çıkma Kavramı............................................................................................................. 773
1. Tabiî Kamu Malların Kamu Malı Niteliğinin Kalkması........................................... 774
2. Sun’î Kamu Malların Kamu Malı Niteliğinin Kalkması veya Kaldırılması.............. 774
VI. Kamu Mallariyla İlgili Dönüşümler: Kamu Mallarinda
Mülkiyet Devri ve
Tahsis
Değişiklikleri......................................................................................................
776
A. Mülkiyet Devri Yoluyla Dönüşüm: Bir Malın Mülkiyetinin Bir
Kamu Tüzel
Kişisinden Diğerine
Devri.............................................................................................
777
1. Kanunla Devir.......................................................................................................... 777
a) Somut Devir Usulü ............................................................................................. 777
Fransa’dan Örnekler...777; Türkiye’den Örnek............................................. 778
b) Genel Devir Usulü .............................................................................................. 778
2. Karşılıklı Anlaşmayla Devir..................................................................................... 780
3. Kamulaştırma Yoluyla Devir.................................................................................... 781
4. Kamulaştırma Kanununun 30’uncu Maddesinde Öngörülen Usûl........................... 781
B. Tahsis Değişikliği Yoluyla Dönüşüm: Bir Kamu Tüzel
Kişisinin Mülkiyetinde
Bulunan Bir Malin Diğer Kamu Tüzel Kişisinin İhtiyaçlarina
Tahsisi........................ 782
1. Kanunla Tahsis Değişikliği....................................................................................... 782
2. Karşılıklı Anlaşma Yoluyla Tahsis Değişikliği......................................................... 783
Kanun ve Karşılıklı Anlaşma Dışında Tahsis Değişikliği Yapılamaz...................... 783
VII. Kamu Mallarının Sınırlarının Tespiti...................................................................... 784
A. Tabiî Kamu Mallarının Sınırlarının Tespiti.................................................................. 785
Doğal Sınırlar ................................................................................................................ 785
Sınır Tespiti Kararlarının İzharî Niteliği ....................................................................... 786
Sınır Tespitini İsteme Hakkı ........................................................................................ 786
Sınır Tespitine Karşı İptal Davası ................................................................................ 786
Sınır Tespitine Karşı Tam Yargı Davası ....................................................................... 786
“Dolaylı Kamulaştırma” Teorisi.................................................................................. 787
B. Sun’î Kamu Mallarının Sınırlarının Tespiti................................................................... 787
1. İstikamet Planı ......................................................................................................... 788
2. İstikamet Kararı (arrêté d’alignement)..................................................................... 788
C. Türkiye’de Sınır Tespitiyle İlgili Mevzuat................................................................... 788
Kadastro Kanunu......................................................................................................... 788
a) Hizmet Malları... 788; b) Orta Malları...789; c) Sahipsiz Mallar................... 789
Orman Kanunu............................................................................................................. 790
Kıyı Kanunu................................................................................................................. 790
İmar Kanunu................................................................................................................. 790
VIII. Kamu Mallarının Korunması Rejimi....................................................................... 791
A. Kamu Mallarının Devredilmezliği İlkesi ve Bu ilkeden Kaynaklanan Diğer İlkeler...... 791
1. Kamu Mallarının Devredilmezliği İlkesi................................................................... 791
Tanımı ve Amacı... 791; Tarihsel Kökeni... 792; Kapsamı................................. 792
İlkenin Değeri: Kanun Değerindedir, Kanun Koyucuyu Bağlamaz;
Kanunla
İstisna
Getirilebilir.............................................................................................
792
Türkiye’de Kamu Mallarının Devredilmezliği İlkesinin Genel
Bir Pozitif
Temeli
Yoktur....................................................................................................
794
Devredilmezlik İlkesinin Nispî Niteliği................................................................... 795
Müeyyidesi............................................................................................................. 796
2. Kamu Mallarının Devredilmezliği İlkesinden Kaynaklanan Diğer İlkeler................ 797
a) Kamu Malları Kamulaştırılamaz......................................................................... 797
b) Kamu Malları Haczedilemez.............................................................................. 799
Kapsamı............................................................................................................. 799
İcra ve İflas Kanunu, m.81/1 .............................................................................. 799
İİK, m.82/1’in Kapsamı ..................................................................................... 802
Bir Kamu Tüzel Kişisinin Malının Diğer Kamu Tüzel Kişisi
Tarafından
6183 Sayılı Kanuna Göre Haczi
Sorunu...................................................... 804
Kural: Bir Kamu Tüzel Kişisine Ait Mallar, Diğer Kamu Tüzel Kişisi Tarafından Haczedilemez 804
İstisna: KİT’lerin ve Mahallî İdarelerin Malları Haczedilebilir.................... 804
..... aa) KİT Malları ...................................................................................... 805
..... bb) Mahallî İdarelerin Malları ................................................................ 805
..... 6183 Sayılı Kanunun 70'nci Maddesindeki İstisnanın Kapsamı: Belediyelere Bağlı Su ve Kanalizasyon İdarelerine Ait Mallar Haczedilebilir mi?................................................................................... 806
c) Kamu Malları Zamanaşımıyla Kazanılamaz....................................................... 807
d) Kamu Malları Üzerinde Sınırlı Aynî Haklar Tesis Edilemez............................. 809
Kamu Mallarının Üzerinde Aynî Hak Tesis Edilemeyeceği
İlkesine
Kanunla İstisna Getirilebilir
mi?.................................................................. 810
Fransa’da...810; Türkiye’de .......................................................................... 811
Kamu Malları Kiraya Verilebilir........................................................................ 811
e) Kamu Mallarının Tapuya Tescil Zorunluluğu Yoktur........................................ 812
Ek: Kamu Mallarının Devredilmezliği İlkesi Karşısında
Türkiye’de Kamu
Mallarının Satışı
Sorunu..........................................................................................
814
B. Kamu Mallarının Korunması (Kamu Malları Kolluğu)................................................. 817
1. Genel Olarak............................................................................................................. 817
2. Fransa’da Kamu Mallarını Koruma Kolluğu (Kamu Mallarının Cezaî Korunması)... 818
3. Türkiye’de Kamu Mallarının Cezaî Korunması....................................................... 820
4. Kamu Mallarının Haksız İşgallere Karşı Korunması................................................ 820
IX. Kamu Mallarının Kullanılması................................................................................... 821
A. Kamu Hizmetlerine Tahsis Edilmiş Kamu Mallarının Kullanımı................................. 822
1. Münhasıran İdare Tarafından Kullanım ................................................................... 822
2. Kişiler Tarafından Dolaylı Kullanım ........................................................................ 822
B. Kamunun Doğrudan Kullanımına Tahsis Edilmiş Kamu Mallarının Kullanımı............ 823
1. Kolektif Kullanımlar................................................................................................. 823
a) Serbestlik İlkesi................................................................................................... 824
b) Eşitlik İlkesi........................................................................................................ 825
c) Bedavalık İlkesi................................................................................................... 825
Otoyol ve Köprü Geçiş Ücretlerinin Hukukî Niteliği....................................... 826
Kamunun Doğrudan Kullanımına Tahsis Edilmiş Kamu Malı Olarak İbadethanelerin Kullanılması Sorunu 827
2. Özel Kullanımlar...................................................................................................... 827
a) Özel Kullanım Çeşitleri....................................................................................... 828
aa) Kamu Malının Toprak Altına Etki Yapıp Yapmaması Bakımından Özel Kullanımlar 828
bb) Kamu Malının Tahsis Gayesi Bakımından Özel Kullanım Şekilleri........... 828
cc) Tatmin Ettiği Çıkarın Niteliğine Göre Özel Kullanımlar.............................. 829
b) Özel Kullanımların Hukukî Rejimi..................................................................... 829
aa) İzne Bağlılık İlkesi........................................................................................ 830
İzin Verme Yetkisi ........................................................................................ 830
İzin Şekli ....................................................................................................... 830
İzin Alma Hakkı Var mı ................................................................................ 831
Kamu Malının Özel Kullanımı Konusunda Yapılan Sözleşmelerin İdarî Sözleşme Niteliği 832
İzinsiz Kullanıcının Tahliyesi ....................................................................... 832
bb) Ücretlilik İlkesi............................................................................................ 832
cc) Geçicilik İlkesi.............................................................................................. 833
X. Kamu Tüzel Kişilerinin Özel Malları......................................................................... 836
A. Tanımı ve Kompozisyonu............................................................................................ 836
1. Tanımı...................................................................................................................... 836
2. Kompozisyonu........................................................................................................ 837
a) Kamu Yararına Tahsis Edilmemiş Mallar ........................................................... 837
b) Özel Olarak Düzenlenmiş Olma Şartını Yerine Getirmeyen Mallar ................... 837
c) Kanunla Özel Mal Olarak Nitelenen Mallar....................................................... 837
B. Özel Malların Hukukî Rejimi........................................................................................ 838
1. Özel Malların Özel Hukuka Tâbi Olması İlkesi....................................................... 838
a) Kural...838; b) İstisnalar.................................................................................. 839
2. Özel Mallardan Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Adlî Yargıya Tâbi Olması İlkesi... 840
a) Bir İdarî Karardan Kaynaklanan Uyuşmazlıklar................................................. 840
aa) Kural... 840; bb) İstisna........................................................................... 841
b) Sözleşmeden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar ........................................................ 841
c) Eylemlerden Kaynaklan Uyuşmazlıklar............................................................. 842
Türkiye’de Kamu Tüzel Kişilerinin Özel Mallarının Satışı Sorunu.................................. 842
XI. İdarenin Mal Edinme Usûlleri...................................................................................... 844
A. Özel Hukuk Usûlleri..................................................................................................... 845
1. Taşınır Mal İktisap Usûlleri..................................................................................... 845
2. Taşınmaz Mal İktisap Usûlleri................................................................................ 845
B. Kamu Hukuku Usûlleri................................................................................................. 846
1. Kamulaştırma........................................................................................................... 847
2. Devletleştirme.......................................................................................................... 847
3. İstimval..................................................................................................................... 848
Tanım... 848; Konusu... 848; İstisnaî Niteliği................................................ 848
Anayasal Dayanak: m.121/2... 849; Kanunî Dayanak: Olağanüstü Hal Kanunu... 849
İlkeler...................................................................................................................... 850
a) Kanunîlik İlkesi.............................................................................................. 850
b) Olağanüstü Hâllerde Uygulanabilme İlkesi.................................................... 851
c) Karşılık İlkesi................................................................................................. 851
d) Yargısal Denetime Tâbi Olma........................................................................ 851
4. Geçici İşgal............................................................................................................... 852
Tanımı..................................................................................................................... 852
Çeşitleri................................................................................................................... 852
a) Bayındırlık İşlerinin Yapılması Sırasında Geçici İşgal................................... 852
b) Bayındırlık Eserlerine Kireç, Taş ve Kum Gibi İptidai
Madde
Temin Etmek İçin Geçici İşgal
..................................................................... 852
c) Plân, Proje, Kadastro, Tetkik, Araştırma vs. Çalışmalar
Amacıyla Geçici İşgal
...................................................................................
852
Pozitif Dayanak...................................................................................................... 853
Şartları..................................................................................................................... 853
a) Kanunla Öngörülmüş Olmalı......................................................................... 853
b) Karşılıklı Anlaşma Usûlünün Denenmesi ...................................................... 853
c) Geçicilik Şartı ................................................................................................. 854
d) Konu Şartı: Binasız Arazi............................................................................. 854
Usûl......................................................................................................................... 855
Yargısal Denetim..................................................................................................... 855
5. Kamulaştırma, Devletleştirme, İstimval, Geçici İşgal ve Satın Alma Usûllerinin Karşılaştırılması 855
XII. Kamulaştırma............................................................................................................ 856
A. Tanımı ve Benzer Kurumlardan Farkı.......................................................................... 857
Terminoloji................................................................................................................... 857
Kamulaştırmanın Tanımı .............................................................................................. 858
Kamulaştırma-İstimval................................................................................................. 858
Kamulaştırma-Devletleştirme ....................................................................................... 859
B. Kamulaştırmanın Temel İlkeleri.................................................................................... 859
1. Kamulaştırma, Devlet veya Diğer Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Yapılabilir....... 859
2. Kamulaştırma, Kamu Yararı Sebebiyle Yapılır......................................................... 859
3. Kamulaştırma, Ancak Özel Mülkiyette Bulunan Mallar Hakkında Yapılabilir....... 860
4. Kamulaştırma, Ancak Taşınmaz Mallar Hakkında Yapılabilir................................. 860
5. Kamulaştırma, Malın Karşılığının Ödenmesiyle Yapılır.......................................... 860
6. Kamulaştırma, Malın Gerçek Karşılığının Ödenmesiyle Yapılır.............................. 861
7. Kamulaştırma, Malın Gerçek Karşılığının Peşin Olarak Ödenmesiyle Yapılır......... 861
İstisna: Taksitlendirme ............................................................................................ 861
8. Kamulaştırma, Malın Gerçek Karşılığının Nakden Ödenmesiyle Yapılır................. 862
İstisna: Trampa Yoluyla Kamulaştırma .................................................................. 863
9. Kamulaştırma, Kanunla Gösterilen Esas ve Usûllere Göre Yapılır.......................... 863
10. Yeterli Ödenek Temin Edilmeden Kamulaştırma İşlemlerine Başlanılamaz........... 863
C. Kamulaştırma İşleminin Unsurları................................................................................ 863
1. Yetki Unsuru............................................................................................................ 863
a) Konu Bakımından Yetki ...................................................................................... 864
b) Yer Bakımından Yetki ......................................................................................... 866
c) Kişi Yönünden Yetki ........................................................................................... 866
Özel Kişiler Kamulaştırma Yapamaz ................................................................ 867
Ama Özel kişiler Lehine Kamulaştırma Yapılabilir........................................... 867
2. Sebep Unsuru........................................................................................................... 869
3. Konu Unsuru............................................................................................................ 870
a) Ancak Özel Mülkiyette Bulunan Mallar Kamulaştırma İşlemine Konu Olabilirler. 870
Bir Kamu Tüzel Kişisine Ait Özel Mallar Diğer Kamu Tüzel
Kişisi
Tarafından Kamulaştırılabilir
mi?................................................................. 871
Bir Kamu Tüzel Kişisine Ait Taşınmaz Malın Diğer Kamu Tüzel
Kişisine
Devri Usûlü
(KK, m.30
)..............................................................................
873
b) Ancak Taşınmaz Mallar Kamulaştırma İşlemine Konu Olabilir......................... 877
aa) Taşınmaz Mallar.......................................................................................... 877
aaa) Bütünleyici Parça (Mütemmim Cüz ).................................................... 877
bbb) Eklenti (Teferruat )................................................................................ 878
bb) Kaynaklar ve İrtifak Hakları........................................................................ 878
c) Taşınmaz Malların Tamamı veya Bir Kısmı Kamulaştırılabilir.......................... 878
4. Şekil Unsuru............................................................................................................. 879
5. Usûl Unsuru............................................................................................................. 880
6. Amaç Unsuru........................................................................................................... 880
a) Dar Anlamda Kamu Yararı Kavramı ................................................................... 880
b) Geniş Anlamda Kamu Yararı Kavramı ............................................................... 881
aa) Kanunla Genişletme ..................................................................................... 881
bb) İçtihatla Genişletme ..................................................................................... 882
Amaç Bakımından Hukuka Aykırılık: Özel Yarar Amaçlı Kamulaştırmalar ........... 883
Kamulaştırma İşleminin Amaç Unsurunun Yargısal Denetimi................................ 884
D. Kamulaştırmanın Aşamaları.......................................................................................... 885
1. İdarî Aşama.............................................................................................................. 885
a) Kamulaştırma Bedeli İçin Yeterli Ödenek Temin Edilmesi................................. 885
b) Kamu Yararı Kararının Alınması........................................................................ 886
Tanımı................................................................................................................ 886
Kamu Yararı Kararı............................................................................................. 886
Hukukî Niteliği.................................................................................................... 886
Kamu Yararı Kararının Yargısal Denetimi ........................................................... 887
Kamu Yararı Kararı Vermeye Yetkili Makamlar.................................................. 888
Kamu Yararı Kararının Onaylanması ................................................................... 888
Onaylı İmar Planları ........................................................................................... 889
c) Kamulaştırılacak Taşınmazın Belirlenmesi......................................................... 889
d) Kamulaştırma Kararının Alınması ve Tapu Siciline Şerh Verilmesinin İstenmesi... 889
e) Satın Alma Usûlünün Denenmesi....................................................................... 890
f) İdarî Aşamada Yargı Denetimi: Kamulaştırma İşlemine Karşı İptal Davası Açılması 891
2. Adlî Aşama............................................................................................................... 892
Görevli ve Yetkili Mahkeme ................................................................................... 892
Dava Açma Ehliyeti ................................................................................................ 892
Dava Açma Süresi ................................................................................................... 892
a) Asliye Hukuk Mahkemesine İdarenin Müracaatı.......................................... 893
b) Meşruhatlı Davetiye: Tebligat ve İlân........................................................... 894
c) Duruşmada Tarafların Anlaşmasıyla Bedelin Tespiti.................................... 894
d) Mahkeme Tarafından Bedelin Tespiti ........................................................... 895
aa) Bilirkişi Tayini , Keşif, Duruşma Günü Tespiti...................................... 895
bb) Bilirkişilerin Kamulaştırma Değeri Konusunda Rapor Hazırlamaları..... 896
Kamulaştırma Bedelinin Tespiti Esasları ...................................................... 896
e) Kamulaştırma Bedelinin Bankaya Yatırılması............................................... 897
f) Taşınmazın İdare Adına Tescil ve Bedelin Hak Sahibine Ödenmesi Kararı... 897
g) Kamulaştırma Kararının Tebliği ..................................................................... 898
h) Diğer Hususlar............................................................................................... 900
Yokluk .............................................................................................................. 900
Nemalandırma .................................................................................................... 900
Terkin ................................................................................................................ 900
Bekletici Mesele ................................................................................................ 900
3. Kamulaştırmanın Tamamlanmasının Sonuçları......................................................... 900
a) Taşınmaz Mal, İdarenin Mülkiyetine Geçer....................................................... 900
b) Malikin Bazı Hakları Kısıtlanır .......................................................................... 901
c) Dava Açma Hakkı Başlar.................................................................................... 902
E. Malikin Geri Alma Hakkı.............................................................................................. 902
1. Beş Yıllık Sürenin Dolması ....................................................................................... 902
2. Taşınmazın Kamu Yararına Tahsis Edilmemesi....................................................... 902
3. Bedelin Faiziyle Birlikte Geri Ödenmesi.................................................................. 903
4. Bir Yıllık Süre ........................................................................................................... 903
İstisnalar....................................................................................................................... 903
Dava............................................................................................................................. 903
F. İdarenin Kamulaştırmadan Vazgeçmesi......................................................................... 903
1. Kamulaştırma Bedelinin Kesinleşmesinden Önce: İdarenin Tek Taraflı Vazgeçmesi... 904
2. Kamulaştırma Bedelinin Kesinleşmesinden Sonra: Tarafların Anlaşmasıyla Vazgeçme ve Devir 904
Dava............................................................................................................................. 904
G. Kamulaştırma Yoluyla İrtifak Hakkı Kurma................................................................ 905
Medenî Hukukta İrtifak Hakkı ..................................................................................... 905
İdarî İrtifaklar ............................................................................................................... 905
Kamulaştırma Yoluyla Kurulan İrtifak , İdarî İrtifak Değil, Medenî İrtifaktır.............. 906
Örnek............................................................................................................................ 906
Kamulaştırma Yolunun Gereği ..................................................................................... 907
Anayasal ve Yasal Dayanak......................................................................................... 908
İrtifak Kurma Usûlü ..................................................................................................... 908
İrtifak Tesisinin Hüküm ve Sonuçları ........................................................................... 909
H. Kamulaştırmasız El Atma............................................................................................. 910
1. Alelâde Kamulaştırmasız El Atma........................................................................... 910
2. Bayındırlık Eserlerinin İnşası Nedeniyle Kamulaştırmasız El Atma: Dolaylı Kamulaştırma Teorisi 912
a) Fransa’da Dolaylı Kamulaştırma........................................................................... 913
Tanımı....913; Temeli..... 914; Hukukî Rejimi............................................. 914
b) Türkiye’de Dolaylı Kamulaştırma......................................................................... 915
Eleştiri... 916; 221 Sayılı Kanun ....................................................................... 917
Kamulaştırma Kanununun 38’inci Maddesi...917; Sonuç.................................. 917
I. “Arazi ve Arsa Düzenlemesi” Yoluyla Arazi-lerin % 35’ine
Bedelsiz Olarak
El Atılması (İmar Kanunu,
m.18).................................................................................
919
Eleştiriler................................................................................................................. 922
Kamu Mallarıyla İlgili Ek Bibliyografya................................................................................. 924
Bölüm
20
İdarenİn Sorumluluğu
I. Genel Olarak..................................................................................................................... 929
A. Sorumluluk Türleri........................................................................................................ 929
1. Siyasî Sorumluluk..................................................................................................... 930
2. Cezaî Sorumluluk..................................................................................................... 930
3. Malî Sorumluluk....................................................................................................... 931
a) Medenî Sorumluluk............................................................................................. 931
(1) Akdî Sorumluluk ......................................................................................... 932
(2) Sözleşme Dışı Sorumluluk .......................................................................... 932
b) İdarî Sorumluluk................................................................................................. 935
(1) Akdî İdarî Sorumluluk ................................................................................. 935
(2) Sözleşme Dışı İdarî Sorumluluk ................................................................... 936
3. Sorumluluk Türleri Arasında Karşılaştırma.............................................................. 937
a) Müeyyideleri Bakımından..................................................................................... 937
b) Muhatapları Bakımından...................................................................................... 937
c) Yetkili Makam Bakımından.................................................................................. 937
d) Sebepleri Bakımından........................................................................................... 937
B. İdarenin Sorumluluğunun Tarihsel Gelişimi.................................................................. 938
1. 1873’ten Önce: Devletin Sorumsuzluğu İlkesi......................................................... 938
2. 1873’ten Sonra: Devletin Sorumluluğu İlkesi........................................................... 940
3. Türkiye’de................................................................................................................ 941
C. “İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu”-“İdarenin Kamu Hukuku
Sorumluluğu
(İdarî Sorumluluk)”
Ayrımı..........................................................................................
942
1. İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu........................................................................... 942
a) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinden Doğan Zararlar..................................... 943
b) Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinden Kaynaklanan Zararlar............................. 943
Türkiye’de KİT’lerin Verdiği Zararlardan Kaynaklanan Sorumluluk................ 944
Yargıtayın İçtihadı... 944; Danıştayın İçtihadı... 945; Uyuşmazlık Mahkemesinin İçtihadı...946; Eleştiri 946
c) İdarenin Özel Mallarının İşletilmesinden Kaynaklanan Zararlar........................ 948
d) Fiilî Yol veya Usûlsüz El Koymadan Doğan Zararlar........................................ 948
e) Kamu Görevlilerinin Kişisel Kusurlarından Kaynaklanan Zararlar.................... 948
f) Kanunla Özel Hukuka Tâbi Kılınmış Zararlar (Trafik Kazaları)........................ 948
Türkiye’de İdarenin Motorlu Taşıtlarının Yaptığı Trafik
Kazalarından
Doğan
Sorumluluğu......................................................................................
949
İstisna: Trafik Kazalarında Kamu Görevlilerinin Uğradığı Zararlar .............. 950
Yol Kusurlarından Doğan Zararlardan Doğan Sorumluluk........................... 952
2. İdarenin Kamu Hukuku Sorumluluğu (İdarenin İdarî Sorumluluğu)......................... 952
D. İdarî Sorumluluğun Özerkliği........................................................................................ 953
1. İdarî Sorumluluğun Özel Hukuk Karşısında Özerkliği............................................. 954
2. İdarî Sorumluluğun Adlî Yargı Karşısında Özerkliği................................................ 956
E. Devletin İdarî Nitelikte Olmayan Faaliyetlerinden Dolayı Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu 957
1. Devletin Yasama Faaliyetlerinden Dolayı Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu............... 657
Yasama Organının İdarî Faaliyetleri ........................................................................ 958
Fransa’da... 958; Türkiye’de.............................................................................. 959
2. Devletin Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu................... 960
Türkiye’de.............................................................................................................. 961
Danıştay Kararları................................................................................................... 961
Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları............................................................. 962
Yargıtay Kararları.................................................................................................... 965
İstisna: Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan Kimselere
Tazminat
Verilmesine Dair
Kanun.....................................................................................
865
Yargı Fonksiyonuna Yardımcı Nitelikteki Bazı İdarî
Faaliyetlerden
(İcra ve İflas ve Tapu Kütükleri) Dolayı Devletin Sorumluluğu........................ 966
3. “Hükûmet Tasarrufları”ndan Dolayı Devletin Sorumsuzluğu................................. 968
Fransa’da ................................................................................................................ 968
a) Yürütme Organının Yasama Organıyla İlişkileri Çerçevesinde Hükûmet Tasarrufları 968
b) Yürütme Organı Diğer Devletlerle İlişkileri Çerçevesinde Hükûmet Tasarrufları..... 969
c) Uluslararası İlişkilerin Yürütülmesiyle İlgili İşlemler..................................... 970
Türkiye’de.............................................................................................................. 972
II. Kusurlu Sorumluluk...................................................................................................... 974
Tanımı... 974; Genelliği... 974; İstihdam Edenin Sorumluluğu ............................... 975
A. Kusur Kavramı............................................................................. 975
1. Geleneksel Doktrinin Kusur Anlayışı (Hizmet Kusuru:
Hizmetin Kötü
İşlemesi, Geç İşlemesi veya Hiç
İşlememesi).......................................................... 975
Eleştiri..................................................................................................................... 977
2. Modern Doktrinde Kusur Kavramının Tanımı........................................................ 978
3. Hukuka Aykırılık ve Kusur...................................................................................... 979
a) İdarenin İşlemleri ................................................................................................ 979
b) İdarenin İşlemleri ............................................................................................... 979
aa) “Hukuka Aykırılık=Kusur ”......................................................................... 980
bb) “Hukuka Aykırılığın Yokluğu=Kusurun Yokluğu”..................................... 980
“Hukuka Aykırılık=Kusur” İlkesinin İstisnaları Var mıdır?.............................. 980
a) Şekil Bakımından Hukuka Aykırılıklar ile Kusur Arasında Eşitlik Yoktur.... 981
b) Esas Bakımından Hukuka Aykırılıklar ile Kusur Arasında Eşitlik Vardır...... 982
Fransa’da 1973’e Kadar İstisna: Basit Değerlendirme Hatası........................... 983
Türkiye’de İstisnalar: “İçtihadî Hata” ve “Olağan Nitelikteki
Hukukî
Yanlışlık ve Aykırılıklar”
Teorileri............................................................... 983
Türkiye’de “İçtihadî Hata” Teorisi............................................................. 984
Danıştayın “İçtihadî Hata” İçtihadı................................................................... 984
Danıştayın “İçtihadî Hata” İçtihadının Eleştirisi .......................................... 989
AYİM'in “İçtihadî Hata” İçtihadı...................................................................... 992
a) AYİM'in “İçtihadî Hata Teorisi” Kabul Ettiği Kararları .......................... 992
b) AYİM'in “İçtihadî Hata Teorisi” Reddettiği Kararları............................. 997
c) AYİM’in İçtihadî Hata
Teorisini Maddî Tazminat İçin Reddettiği;
ama Manevî Tazminat İçin Uyguladığı Kararları
................................... 997
4. Kusurun İspatı......................................................................................................... 999
Kusur Karinesi Halleri ............................................................................................ 999
B. Ağır Kusur - Basit Kusur Ayrımı.................................................. 1001
1. Genel Olarak........................................................................................................... 1001
İstisnaî Ağırlıkta Kusur......................................................................................... 1001
Tanım.................................................................................................................... 1002
Arandığı Durumlar................................................................................................ 1002
Varlık Nedeni........................................................................................................ 1002
2. Tıbbî Faaliyetler Alanında Ağır Kusur................................................................... 1003
Basit Kusurun Yeterli Olduğu Hâller.................................................................... 1005
3. Acil Yardım, Kurtarma ve Yangın Söndürme Alanlarında Ağır Kusur................... 1006
4. Kolluk Faaliyetleri Alanında Ağır Kusur............................................................... 1007
a) Hukukî Faaliyetler (Kolluk İşlemleri) Alanında Basit Kusur ........................... 1007
b) Maddî Faaliyetler (Kolluk Eylemleri) Konusunda Ağır Kusur........................ 1008
5. Vergi İdaresinde Ağır Kusur................................................................................... 1010
6. Denetim Faaliyetlerinde Ağır Kusur...................................................................... 1011
7. Cezaevi İdaresinde Ağır Kusur............................................................................... 1013
8. Adalet Kamu Hizmetleri Alanında Devletin Sorumluluğu İçin Ağır Kusur........... 1013
a) Adlî Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu................................ 1014
Tarihsel Gelişim............................................................................................... 1014
Dr. Giry Kararı ................................................................................................ 1015
5 Temmuz 1972 Tarihli Kanun ....................................................................... 1016
b) İdari Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu............................... 1017
Türkiye’de Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu......................... 1017
Türk Danıştayının Ağır Kusur Anlayışı.................................................................... 1019
Türk Danıştayının “Ağır Kusur” Anlayışının Eleştirisi....................................... 1020
Türk Danıştayın “İçtihadî Hata” İçtihatlarında Kullanılan Ağır Kusur Kavramı. 1021
C. Fransa’da Kişisel Kusur - Hizmet Kusuru Ayrımı.......................... 1023
1. Hizmet Kusuru....................................................................................................... 1024
Hizmet Kusurundan Dolayı Kişisel Sorumsuzluk Kuralı (Pelletier Kararı)......... 1024
Hizmet Kusurundan Dolayı Kişisel Sorumsuzluk Kuralının Nedeni................... 1025
2. Kişisel Kusur.......................................................................................................... 1026
a) Görevin Dışındaki Kusurlar: Saf Kişisel Kusur................................................ 1026
b) Görevin İçinde İşlenmiş Fevkalâde Ağır Kusurlar............................................ 1027
aa) Kişisel Saikler ............................................................................................. 1027
bb) Aşırılıklar ................................................................................................... 1027
cc) Mazur Görülemeyecek Hatalar .................................................................. 1029
c) Görevin Dışında, Ama Görev Dolayısıyla İşlenen Kusurlar............................ 1029
3. Kişisel Kusur ile Benzer Kavramların Karşılaştırması........................................... 1030
a) Kişisel Kusur ve Suç ......................................................................................... 1030
b) Kişisel Kusur ve Fiilî Yol ................................................................................. 1031
c) Kişisel Kusur ve Hiyerarşik Emir ..................................................................... 1031
d) Kişisel Kusur ve Disiplin Suçu ......................................................................... 1032
4. Kusurların Bağımsızlığı Teorisi.............................................................................. 1032
5. Kusurların Birleşmesi Teorisi................................................................................. 1033
6. Sorumlulukların Birleşmesi Teorisi........................................................................ 1034
1918 Tarihli Lemonnier Kararı ............................................................................. 1036
1949 Tarihli Dlle Mimeur, Defaux, Bethelsemer Kararları .................................... 1037
“Saf Kişisel Kusurlar”da İdarenin Sorumluluğu Yoktur........................................ 1038
Sorumlulukların Birleşmesinin Sonuçları............................................................... 1038
7. Rücu Davaları......................................................................................................... 1039
a) İdarenin Kamu Görevlisine Karşı Rücu Davası Açması................................... 1039
aa) 1951’e Kadar... 1039; bb) 1951’den Sonra: Laruelle Kararı................. 1040
b) Kamu Görevlisinin İdareye Karşı Rücu Davası Açması................................... 1041
D. Türkiye’de Kişisel Kusur-Hizmet Kusuru Ayırımı ve Bunun Sonuçları 1042
1. Hizmet Kusuru....................................................................................................... 1043
Hizmet Kusurunun Teşhisi................................................................................... 1044
2. Kişisel Kusur.......................................................................................................... 1045
a) Kamu Personelinin Suç Niteliğindeki Davranışları............................................ 1045
b) Yargı Kararlarını Uygulamama .......................................................................... 1047
c) Kamu Görevlilerinin Kötü Niyetli Davranışları ................................................ 1047
3. Kamu Görevlisinin ve İdarenin Sorumlukların Birleşmemesi:
Kişisel Kusurdan
Dolayı Kamu Görevlisine Dava Açılamayacağı Kuralı
(AY, m.129/5 ve DMK, m.13) 1048
4. AY, m.129/5 ve DMK, m.13’ün Kapsamı............................................................. 1049
5. İYUK, m.28/4’ün, Anayasa, m.129/5’e Uygunluğu Sorunu.................................. 1051
6. AY, m.129/5 ve DMK, m.13’ün Yargı Organları Tarafından Yorumlanması
.... (“Suç Biçimine Dönüşerek
İdarî Olma Niteliğini Kaybeden Eylem ve İşlemler”, “İdarî Yetkilerin Kullanma
Alanı Dışında Kalan Kusurlar”, “Görev ve Yetki ile Bağdaş-
mayan Kusurlar”, “Hizmetin Gerektirdiği Normal Sınırların Ötesindeki Kusurlar”)..
1053
a) Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları............................................................... 1054
b) Yargıtay Kararları........................................................................................ 1054
c) AYİM Kararları........................................................................................... 1056
7. Anayasa, m.129/5’in Kapsamı İçinde Kalan Kişisel Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmesi ve Dışında Kalan Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmemesi.......................................................................................................... 1056
a) Anayasa, m.129/5’in Kapsamı İçinde Kalan Kişisel Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmemesi 1056
b) Anayasa, m.129/5’in Kapsamı Dışında Kalan Kişisel Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmesi 1057
Yargı İçtihatları................................................................................................ 1058
8. Uyuşmazlık Mahkemesinin m.129/5’in Kapsamı Dışındaki Kişisel Kusurlardan Dolayı İdareye Karşı Dava Açılamayacağı Yolundaki Kararları............................................................................................................................... 1061
Eleştiri 1... 1063; Eleştiri 2................................................................................. 1064
9. Rücu Davaları......................................................................................................... 1065
a) İdarenin Kamu Görevlisine Rücu Etmesi.......................................................... 1065
Rücu İdarenin Takdirine mi Bağlı, Yoksa Zorunlu mu?................................... 1066
Uygulanacak Hukuk........................................................................................ 1068
Görevli Yargı Kolu........................................................................................... 1069
b) Kamu Görevlisinin İdareye Rücu Etmesi......................................................... 1069
III. Kusursuz Sorumluluk.................................................................. 1071
Tanım......................................................................................................................... 1071
a) Risk İlkesi ......................................................................................................... 1071
b) Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi .................................................................. 1071
Kusursuz Sorumluluğun Özellikleri ........................................................................... 1071
Kusursuz Sorumluluğun Şartları................................................................................. 1073
a) Zararın Anormalliği Şartı ................................................................................... 1074
b) Riskin veya Zararın Özelliği Şartı ..................................................................... 1074
A. Risk Sorumluluğu.................................................................................................... 1075
Tanım......................................................................................................................... 1075
Terminoloji................................................................................................................. 1075
Risk Sorumluluğun Özellikleri .................................................................................... 1076
a) Zararın Ağırlığı ................................................................................................... 1076
b) Riskin İstisnailiği ................................................................................................ 1077
c) Risk Sorumluluğunun Tamamlayıcı Niteliği ......................................................... 1077
d) Kusursuzluk ........................................................................................................ 1077
Risk Sorumluluğu Hâlleri ............................................................................................ 1078
1. Tehlikeli Şeyler....................................................................................................... 1078
a) Patlayıcı Maddeler............................................................................................ 1078
Türkiye’den Örnekler...................................................................................... 1079
b) Ateşli Silahlar.................................................................................................... 1080
Türkiye’den Örnekler...................................................................................... 1082
c) Tehlikeli Bayındırlık Eserleri............................................................................ 1084
aa) Su, Gaz, Elektrik ........................................................................................ 1084
bb) Bunların Dışındaki Bayındırlık Eserleri: Olağanüstü Tehlikeli Bayındırlık Eserleri..... 1085
d) Kan Ürünleri..................................................................................................... 1087
e) Taşıtlar.............................................................................................................. 1087
aa) Uçakların Verdiği Zararlar .......................................................................... 1087
bb) Gemilerin Verdiği Zararlar ......................................................................... 1089
cc) Trenlerin Verdiği Zararlar ........................................................................... 1090
Uyarı.- İdarenin Taşıma
Sözleşmesinden Kaynaklanan
Sorumluluğu Özel Hukuka ve Adlî Yargıya
Tâbidir............................. 1091
dd) Motorlu Araçların Verdiği Zararlar ........................................................... 1092
Türkiye’de İdarenin Taşıtlarının Verdiği Zararların Tazmini Sorunu................... 1087
2. Tehlikeli Yöntemler................................................................................................ 1094
a) Genç Suçluların Eğitimi: Thouzellier Kararı...................................................... 1094
b) Akıl Hastalarının Deneme Çıkışları : Département de la Moselle Kararı........... 1095
c) Mahkumlara Verilen Çıkma İzinleri : Theys Kararı............................................ 1095
d) Fevkalâde Tehlikeli Tıbbî Yöntemler ................................................................ 1096
3. Tehlikeli Durumlar................................................................................................. 1096
4. Meslekî Riskler: Kamu Personelinin Görevleri Sırasında Uğradığı Zararlar........... 1098
Cames Kararı........................................................................................................ 1098
Türkiye’de Meslekî Riskler: Kamu Personelinin Görevleri Sırasında Uğradığı Zararların Kusursuz Sorumluluk Esasına Göre Tazmini 1102
..... Danıştay... 1102; Askerî Yüksek İdare Mahkemesi............................. 1103
5. İdarenin Arızî İşbirlikçilerinin Uğradığı Zararlar.................................................... 1106
6. Bayındırlık Eser ve İşlerinden Üçüncü Kişilerin Uğradığı Zararlar........................ 1113
Örnekler... 1114; Kullanıcı-Üçüncü Kişi Ayrımı............................................... 1114
7. Toplantı ve Gösterilerden (Sosyal Olaylardan) Dolayı Ortaya Çıkan Zararlar..... 1116
Türkiye’de Toplantı ve Gösteri Yürüyüşlerinden (Sosyal
Olaylardan)
Dolayı Ortaya Çıkan Zararların Tazmini
Sorunu............................................ 1118
(1) Danıştayın Sosyal Olaylardan Kaynaklanan Zararlardan
İdarenin Kusur-
suz Sorumluluk Esasına Göre Sorumlu Olduğu Yolunda Bir Kararı.......... 1118
(2) Danıştayın Sosyal Olaylardan Kaynaklanan Zararlardan
İdarenin Kusur-
surlu Sorumluluk Esasına Göre Sorumlu Olduğu Yolundaki Kararları....... 1119
..... Sivas 1 (Futbol Kavgası )......................................................................... 1119
..... Sivas 2 (Çocuk Kavgası )......................................................................... 1119
..... Sivas 3 (Madımak Otelinin Yakılması )................................................... 1120
..... Eleştiri................................................................................................... 1121
(3) Danıştayın Sosyal Olaylardan Kaynaklanan Zararlardan İdarenin
Sorumlu Olmadığı Yolundaki
Kararı.......................................................... 1122
8. Terör Olaylarından Dolayı Ortaya Çıkan Zararlar İdarenin
Kusursuz
Sorumluluğu Dahilinde
midir?...............................................................................
1123
Türkiye’de Terör Olaylarından Dolayı İdarenin Sorumluluğu Meselesi......... 1125
1993 Öncesi................................................................................................. 1125
1993 Sonrası................................................................................................ 1126
a) 13 Ekim 1993 Tarihli Karar............................................................... 1126
b) 9 Ekim 1995 Tarihli Karar................................................................. 1127
c) 16 Kasım 1995 Tarihli Karar.............................................................. 1128
d) 4 Ekim 1996 Sayılı Karar................................................................... 1129
e) 8 Ekim 1996 Sayılı Karar................................................................... 1129
f) 25 Aralık 1997 Tarihli Karar.............................................................. 1129
g) 28 Mayıs 1998 Tarihli Karar.............................................................. 1129
Eleştiri......................................................................................................... 1130
Özet............................................................................................................. 1135
Terörist Saldırılardan Doğan Zararlar Devlet Tarafından Tazmin Edilemez mi? 1136
18 Mart 1998 tarihli Uğur Mumcu Kararı Hakkında Bir Değerlendirme........ 1137
B. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluk... 1141
Tanım......................................................................................................................... 1141
Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi................................................................... 1141
Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluğun Özellikleri ... 1143
Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluğun Şartları........ 1143
Örnek Karar................................................................................................................ 1144
Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluk Hâlleri..... 1145
1. Bayındırlık İşlerinin Daimî Zararlarından Dolayı Sorumluluk............................... 1145
Şartları................................................................................................................... 1146
Zarar Çeşitleri....................................................................................................... 1147
a) Ticarî Zararlar .............................................................................................. 1147
b) Kullanım Engelleri ........................................................................................ 1158
c) Değer Düşüklüğü ............................................................................................ 1149
d) Mesafe Uzaması............................................................................................ 1150
Türkiye’de Bayındırlık İşlerinin Daimî Zararlarından Dolayı İdarenin
Kusursuz
Sorumluluğu.....................................................................................
1151
2. Hukuka Uygun İdarî İşlemlerden Dolayı Sorumluluk............................................ 1154
Düzenleyici İdarî İşlemlerden Kaynaklanan Zararların Kamu Külfetleri
Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı
Sorumluluk................................. 1157
Türkiye’den Örnekler........................................................................................... 1158
3. Kanunlardan Dolayı Sorumluluk............................................................................ 1159
4. Uluslararası Andlaşmalardan Dolayı Sorumluluk................................................... 1167
Devletin Sorumsuzluğu (1838-1938): Duchâtelet, Moroge
ve Société
Premier et Henry
Kararları...............................................................................
1161
Devletin Sorumluluğunun Kabulü (1938): La Fleurette Kararı............................. 1162
Şartları................................................................................................................... 1163
a) Olumsuz Şartlar: Devletin Sorumluluğu Dışlamamış Olmalıdır................... 1163
b) Olumlu Şartlar: Zarar Özel ve Anormal Olmalıdır...................................... 1165
Azlığı..................................................................................................................... 1165
Türkiye’de............................................................................................................ 1166
IV. İdarenin Sorumluluğunun Şartları........................................................................... 1172
A. Fiil............................................................................................................................. 1173
1. İdarî İşlemler........................................................................................................... 1173
2. İdarî Eylemler......................................................................................................... 1173
B. Kusur......................................................................................................................... 1176
C. Zarar.......................................................................................................................... 1176
1. Ortada Bir “Zarar” Olmalıdır................................................................................. 1176
2. Zarar “Gerçekleşmiş” Olmalıdır............................................................................. 1179
3. Zarar “Kesin” Olmalıdır......................................................................................... 1180
Güncel Zararlar....................................................................................................... 1180
Gelecekteki Zararlar............................................................................................... 1180
Muhtemel Zararlar................................................................................................. 1180
Ciddî Şans Kaybı ..................................................................................................... 1181
Türk Danıştayı Kararları........................................................................................ 1182
4. Zarar “Hukuken Korunan Bir Menfaat”e Yönelik Olmalıdır................................. 1184
Hukuka Aykırı ve Gayri Meşru Durumda Bulunun Kişilerin
Uğradıkları
Zararlardan İdare Sorumlu
Değildir.................................................................. 1185
Türkiye’de Örnekler............................................................................................. 1185
“Gecekondu Kararları ”.......................................................................................... 1187
5. Zarar, “Parayla Ölçülebilir” Nitelikte Olmalıdır..................................................... 1189
Zarar Çeşitleri....................................................................................................... 1190
a) Maddî Zararlar............................................................................................. 1190
aa) Mala Verilen Zararlar ............................................................................ 1190
bb) Şahsa Verilen Zararlar ........................................................................... 1190
Damnun Emergens - Lucrum Cessans ....................................................... 1192
b) Manevî Zararlar........................................................................................... 1192
aa) Şan, Şeref ve Kişilik Haklarına Verilen Zararlar.................................... 1193
bb) Estetik Zararlar..................................................................................... 1194
cc) Fiziksel Acılar....................................................................................... 1195
dd) Manevî Acılar....................................................................................... 1195
Danıştay ve AYİM'in Manevî Tazminat Anlayışı ..................................... 1198
Manevi Tazminat Miktarının Düşüklüğü Sorunu...................................... 1199
Dolaylı veya Yansıyan Zararların Tazmini Meselesi...................... 1201
Fransa’da.................................................................................................... 1201
Türkiye’de.................................................................................................. 1202
(1) Ölüm Nedeniyle Dolaylı (Yansıyan) Zararlar................................. 1202
(a) Ölüm Nedeniyle Yansıyan Maddî Zararlar (=Destekten
Yoksun Kalma Tazminatı
)......................................................... 1202
(b) Ölüm Nedeniyle Yansıyan Manevî Zararlar............................... 1203
(2) Bedensel Zararların Yansıması ......................................................... 1206
(a) Bedensel Zararların Yansımasıyla Oluşan Maddî Zararlar......... 1206
(b) Bedensel Zararların Yansımasıyla Oluşan Manevi Zararlar (Yaralanan veya Sakatlanan Kişinin Yakınlarının Acılarının Tazmini Sorunu )....................................................................................... 1207
6. Zarar “Özel” Olmalıdır........................................................................................... 1209
7. Zarar “Anormal” Olmalıdır.................................................................................... 1211
D. İlliyet Bağı.............................................................................................................. 1213
Tanım......................................................................................................................... 1213
Doğrudan İlliyet Bağı ................................................................................................. 1213
İlliyet Bağını Kesen Hâller......................................................................................... 1217
İlliyet Bağının Bulunmamasının Sonucu ..................................................................... 1217
İlliyet Bağı Konusunda Türk Danıştayının İçtihadı................................................... 1217
Türk Danıştayının Terör Olaylarında İlliyet Bağının Şart
Olmadığı
Yolundaki Görüşü
............................................................................................
1220
V. İdarenin Sorumluluğunun Ortadan Kaldıran veya Azaltan Haller....................... 1221
A. Mücbir Sebep........................................................................................................ 1222
Tanım......................................................................................................................... 1222
Şartları......................................................................................................................... 1222
a) Dışlık................................................................................................................. 1222
b) Öngörülemezlik.................................................................................................. 1222
c) Karşı Konulamazlık (Önlenemezlik )................................................................... 1223
Şartların Kümülatifliği.................................................................................................. 1225
Sonuçları...................................................................................................................... 1226
Mücbir Sebeple İlgili Danıştay Kararları....................................................................... 1226
Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları................................................................... 1227
B. Beklenmeyen Hâl.................................................................................................. 1228
Tanım......................................................................................................................... 1228
Şartları......................................................................................................................... 1229
a) İçlik ................................................................................................................... 1229
b) Öngörülemezlik .................................................................................................. 1229
c) Önlenemezlik ..................................................................................................... 1230
Sonuçları...................................................................................................................... 1231
C. Zarar Görenin Davranışı..................................................................................... 1231
Zarar Görenin Kusuru Konusunda Türk Danıştayının İçtihadı................................. 1333
a) Sorumluluğun Bütünüyle Ortadan Kalkması.................................................... 1233
Doğruluğu Şüpheli Bir Karar........................................................................... 1235
Danıştayın Zarar Görenin Kusuru Konusunda Yanlış Kararları..................... 1235
Eleştiri.............................................................................................................. 1236
b) Müterafik Kusur Nedeniyle İndirim................................................................. 1237
Zarar Görenin Kusuru Konusunda Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin İçtihadı ..... 1238
Sert Tutuma Örnekler........................................................................................... 1238
Yumuşak Tutuma Örnekler................................................................................... 1238
D. Üçüncü Kişinin Davranışı.................................................................................. 1239
Türk Danıştayının Üçüncü Kişinin Kusuru Konusundaki İçtihadı............................ 1242
Meslekî Risk Hâlinde Üçüncü Kişinin Fiili İdarenin Sorumluluğunu Ortadan Kaldırmaz (Danıştayın Aksi Yönde Yanlış Kararları) 1242
Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin Danıştayın Üçüncü Kişinin
Kusuru
Konusundaki
İçtihadı............................................................................................
1244
Karşılaştırma.................................................................................................................... 1244
VI. Zararın Tazmini........................................................................................................... 1245
A. Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi.............................................................. 1245
1. Görev İkileşmesi Hallerinde Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi............ 1247
2. Birden Fazla Kamu Tüzel Kişisinin İşbirliği Yapması
Hâlinde Sorumlu
Kamu Tüzel Kişisinin
Belirlenmesi.......................................................................
1248
a) Arızî İşbirliği ..................................................................................................... 1248
b) Sıkı İşbirliği ....................................................................................................... 1248
c) Yetki Devri Yoluyla İşbirliği ............................................................................. 1249
3. Vesayet Yetkisinin Kullanılması Hâlinde Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi 1249
4. Bir Özel Kişi Tarafından Yürütülen Kamu Hizmetlerinden Doğan Zararlardan Dolayı Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi 1250
5. Arızî İşbirlikçilerinin Yol Açtığı Zararlardan Dolayı
Sorumlu Kamu Tüzel
Kişisinin
Belirlenmesi............................................................................................
1250
6. Bayındırlık Eserlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı
Sorumlu Olan
Kamu Tüzel Kişisinin
Belirlenmesi.......................................................................
1251
7. Bayındırlık İşlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı
Sorumlu Kamu
Tüzel Kişisinin
Belirlenmesi.................................................................................
1251
Türkiye’de............................................................................................................ 1252
B. Zararın İdareden İstenmesi ve Tazminat Davasının Açılması..................................... 1253
1. İdarî İşlemlerden Doğan Zararlardan Dolayı Tam Yargı Davası Açılması.............. 1254
2. İdarî İşlemlerin İcrasından Doğan Zararlardan Dolayı Tam Yargı Davası Açılması... 1254
3. İdarî Eylemlerden Kaynaklanan Zararlara Karşı Tam Yargı Davası Açılması: Zorunlu İdarî Başvuru ve Ön Karar Alınması 1255
4. İstenen Tazminat Miktarının Belirtilmesi Kuralı................................................... 1255
Tazminatın Miktarını Belirtilmesi İşi Ertelenebilir mi?........................................ 1256
Dava Açıldığı Sırada Dava Konusu Olan Zararın Miktarının
Belirlenmesi
Mümkün Olmaması Durumu
........................................................................... 1256
C. Zararın Tazminine İlişkin İlkeler................................................................................. 1257
1. Nakden Tazmin İlkesi (İdare Aynen Tazmine Mahkûm Edilemez)...................... 1257
İdarenin Kendi İsteğiyle Aynen Tazmine Zorlanması.......................................... 1258
2. İdare Sorumlu Olduğundan Daha Fazlasına Mahkûm Edilemez............................ 1260
3. İstenilenden Fazlasına Hükmedilemez (İstemle Bağlılık Kuralı)............................ 1261
Görevsiz Yargı Yerinden İstenen Tazminattan Daha Fazla Tazminat İstenemez 1261
İstemle Bağlılık Kuralının Enflasyon Nedeniyle Doğurduğu Sakınca (Dava Dilekçesinde Belirtilen Zarar Miktarı Güncelleştirilemez ) 1262
İstemle Bağlılık Kuralının Doğurduğu Diğer Sakıncalar (Uğradıkları Zararın Miktarı Konusunda Yanılan Davacıların Durumu ) 1264
D. Zararın ve Tazminatın Hesaplanması......................................................................... 1267
1. Tam Tazmin İlkesi................................................................................................. 1267
“Felaketin Özlenir Hâle Getirilmemesi İlkesi”...................................................... 1268
İndirimler ............................................................................................................... 1269
“Mutasavver Gelir” Meselesi............................................................................... 1271
Türkiye’de Tazminattan Düşülen ve Düşülmeyen Ödemeler.............................. 1271
a) Danıştayın İçtihadı...................................................................................... 1271
(1) 2330 Sayılı Kanun Uyarınca Yapılan Ödemeler................................... 1272
(2) Emekli Sandığı Aylıkları ........................................................................ 1272
(3) Yardım Kampanyalarından Toplanan Paralar ....................................... 1274
b) Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin İndirmeler Konusundaki İçtihadı....... 1274
(1) Tazminattan Düşürülenler .................................................................... 1274
(2) Tazminattan Düşürülmeyenler ............................................................. 1274
2. Zararın Hesaplanma Tarihi..................................................................................... 1275
a) Mallara Verilen Zararlar (Veuve Pascal Kararı)................................................ 1276
b) Kişilere Verilen Zararlar (Veuve Aubry ve Veuve Lefèvre Kararları)................ 1277
Türkiye’de Zararın Hesaplanma Tarihi................................................................ 1277
a) Manevî Zararların Hesaplanma Tarihi ......................................................... 1277
b) Maddî Zararların Hesaplanma Tarihi .......................................................... 1278
Zararın Hesaplanma Tarihi ile Faizin Başlangıç Tarihi Arasındaki İlişki .............. 1279
4. Zararın Hesaplanması Yöntemi (Mahkeme veya Bilirkişi Tarafından Hesaplama).. 1279
a) Manevî Zararların Mahkeme Tarafından Takdir Edilmesi................................ 1279
b) Maddi Zararların Hesaplanması ....................................................................... 1280
aa) Maddi Zararların Mahkeme Tarafından Belirlenmesi................................ 1280
bb) Maddi Zararların Bilirkişi Tarafından Hesaplanması................................ 1281
Tazminatın İdarece Hesaplanması ........................................................................ 1282
5. Nakdi Tazminatın Türünün Belirlenmesi: Sermaye veya İrat Şeklinde Tazminat... 1284
İrat Şeklindeki Tazminatlarda Endeksleme........................................................... 1285
Türkiye’de Tazminatın Sermaye veya İrat Şeklinde Olması................................ 1285
6. Faiz......................................................................................................................... 1287
Faiz Yürütülmesi Zorunlu Değildir : Maktuen Tazminat ........................................... 1287
Önemi ve Gereği..................................................................................................... 1288
Manevî Tazminata Faiz Yürütülmesi Sorunu ........................................................... 1289
İstenmesi Gerekir................................................................................................... 1290
Faizin Başlangıç Tarihi .......................................................................................... 1291
a) Faizin Olay [=Zarar]
Tarihinden İtibaren Başlatılmasını Kabul Eden
Karar Örnekleri
..........................................................................................
1291
b) İdareye Yapılan Başvuru
Tarihinden İtibaren Faizin Başlatılmasını
Kabul Eden Kararlar
....................................................................................
1292
c) İdareye Yapılan Başvurunun
Reddi (Temerrüt) Tarihinden İtibaren
Faizin Başlatılmasını Kabul Eden Kararlar
.................................................... 1293
d) Davanın Açıldığı Tarihten
İtibaren Faizin Başlatılmasını Kabul
Eden Kararlar
..............................................................................................
1293
Mürekkep Faiz Yürütülemez ................................................................................ 1294
Faizin Oranı : “Kanunî Faiz ”................................................................................. 1294
Kanunî Faiz Oranları Konusunda Uygulama........................................................ 1294
a) 4 Aralık 1984’ten Önce: % 5........................................................................ 1295
b) 4 Aralık 1984 - 31 Aralık 1997: %30........................................................... 1295
c) 1 Ocak 1998 - 31 Aralık 1999: %50............................................................. 1295
d) 1 Ocak 2000-31 Haziran 2002: % 60............................................................ 1295
e) 1 Temmuz 2002-1 Nisan 2003: % 55........................................................... 1295
f) 1 Nisan 2003’ten İtibaren: Aylık % 2.5......................................................... 1295
g) 1 Ocak 2004 tarihinden İtibaren................................................................... 1295
Yabancı Para Cinsinden Tazminat İstenemez....................................................... 1297
Enflasyon Oranında Faiz Yürütülmesi de İstenemez............................................ 1298
Kanunî Faiz ile Reeskont Faizi Arasındaki Farkın Ayrıca Tazmini İstenemez mi?... 1299
İkinci Bir Dava Açılabilir mi?................................................................................ 1299
Bakanlar Kurulunun Kanunî Faiz Oranın Artırmamasından Dolayı Bakanlar Kuruluna Karşı Dava Açılamaz mıydı? 1300
Anayasa Mahkemesinin 15 Aralık 1998 Tarih ve E.1997/34,
K.1998/79
Sayılı
Kararı.....................................................................................................
1300
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin 9 Temmuz 1997 Tarihli
Akkuş/Türkiye Kararı
(60/1997,
679/869)....................................................... 1301
Fransa’da Faiz ....................................................................................................... 1302
7. Sonradan Ortaya Çıkan Zararlar ve Zararın Sonradan Ağırlaşması........................ 1303
İdarenin Sorumluluğuyla İlgili Ek Bibliyografya .................................................................. 1308
GENEL BİBLİYOGRAFYA ..................................................................................... 1309-1352
DİZİNLER.................................................................................................................. 1353-1420
I. Kavram ve İsim Dizini....................................................................................................... 1353
II. İlke, Kural ve Özdeyiş Dizini.......................................................................................... 1384
III. Türk Mevzuatı Dizini..................................................................................................... 1386
A. Anayasa Maddeleri Dizini.......................................................................................... 1386
B. Kanunlar Dizini........................................................................................................... 1386
C. Kanun Hükmünde Kararnameler Dizini...................................................................... 1390
D. Yönetmelikler Dizini................................................................................................... 1390
E. Bakanlar Kurulu Kararları Dizini................................................................................ 1390
IV. Fransız Mevzuatı Dizini................................................................................................. 1391
V. Türk Yargı İçtihatları Dizini............................................................................................. 1392
A. Anayasa Mahkemesi Kararları Dizini........................................................................ 1392
B. Danıştay Kararları Dizini............................................................................................ 1393
C. İdare Mahkemesi Kararları Dizini............................................................................... 1403
D. Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları Dizini...................................................... 1404
E. Yargıtay Kararları Dizini............................................................................................. 1406
F. Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları Dizini................................................................... 1407
VI. Fransız Yargı İçtihatları Dizini........................................................................................ 1409
A. Fransız Danıştayı (Conseil d'État) Kararları Dizini.................................................. 1409
B. Fransız İdare Mahkemeleri (Tribunal administratif) Kararları Dizini........................ 1418
C. Fransız İstinaf İdare Mahkemeleri (Cour administrative d’appel) Kararları Dizini ....... 1419
D. Fransız Yargıtayı (Cour de cassation) Kararları Dizini................................................ 419
E. Fransız Uyuşmazlık Mahkemesi (Tribunal des conflits) Kararları Dizini.................. 1420
F. Fransız Anayasa Konseyi (Conseil constitutionnel) Kararları Dizini......................... 1420
VII. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Dizini....................................................... 1420
SÖZLÜKLER ............................................................................................................. 1421-1468
Türkçe-Fransızca İdare Hukuku Terimleri Sözlüğü .............................................. 1421-1444
Fransızca-Türkçe İdare Hukuku Terimleri Sözlüğü .............................................. 1445-1467
Latince-Türkçe İdare Hukuku Terimleri Sözlüğü .................................................. 1467-1468
Almanca-Türkçe İdare Hukuku Terimleri Sözlüğü ......................................................... 1468
YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYIN LİSTESİ ........................................................ 1469-1471
Kitap Hakkında İstatistik ........................................................................................... 1469-1471
TABLO 15-1: Mücbir Sebep, Fedüprens, Öngörülemezlik Teorisi ve Öngörülmemiş Güçlükler Teorisi Arasında Karşılaştırma 160
TABLO 16-1: Kamu Hizmetlerinin Hukukî Rejimi............................................................... 259
TABLO 17-1: Kolluk Makam, Amir ve Personeli................................................................. 473
TABLO 19-1: Sahiplerine Göre Mal Çeşitleri Arasındaki Farklar......................................... 746
TABLO 19-2: İdarenin Mal Edinme Usûllerinin Karşılaştırılması......................................... 856
TABLO 20-1: Sorumluluk Türlerinin Karşılaştırılması.......................................................... 938
TABLO 20-2: İdarenin Sorumluluğunu Ortadan Kaldıran veya Azaltan Hâller Arasında Karşılaştırma 1242
ŞEMA 15-1: İdarenin Tek-Yanlı ve İki-Yanlı İşlemleri.............................................................. 3
ŞEMA 15-2: İdarenin Sözleşmeleri............................................................................................. 8
ŞEMA 15-2: Sözleşme.............................................................................................................. 33
ŞEMA 15-4: Tarafların Hak Ve Borçları................................................................................ 118
ŞEMA 15-5: İdarî Sözleşmelerin Sona Ermesi........................................................................ 161
ŞEMA 15-6: İdarî Sözleşmelere Karşı İptal Davası Açılabilir mi?......................................... 185
ŞEMA 16-1: Kamu Hizmetinin Şartları.................................................................................. 232
ŞEMA 16-2: Kamu Hizmeti................................................................................................... 245
ŞEMA 16-3: Kamu Hizmetlerinin İşletilme Usûlleri.............................................................. 345
ŞEMA 16-4: İmtiyazcının Ve İmtiyaz Verenin Hak ve Yükümlülükleri................................ 384
ŞEMA 17-1: Türkiye’de Kolluk Türleri................................................................................. 446
ŞEMA 17-2: Türkiye’de Kolluk Makam, Amir Ve Personeli................................................ 449
ŞEMA 18-1: Türkiye’de Kamu Görevlileri ........................................................................... 576
ŞEMA 19-1: Mallar................................................................................................................ 743
ŞEMA 19-2: Sahiplerine Göre Mallar 754
ŞEMA 19-3: Kamu Malı Şartları............................................................................................ 751
ŞEMA 19-4: Kamu Malı Niteliğinin Kazanılması ve Kaybedilmesi...................................... 768
ŞEMA 19-5: Kamu Mallarıyla İlgili Dönüşümler (Kamu Mallarında Mülkiyet Devri
ve Tahsis
Değişiklikleri).....................................................................................................
776
ŞEMA 19-6: Kamu Mallarının Kullanılması......................................................................... 822
ŞEMA 19-7: İdarenin Mal Edinme Usûlleri........................................................................... 845
ŞEMA 20-1: Hukukta Sorumluluk Türleri............................................................................. 936
ŞEMA 20-2: İdarenin Sorumluluğu......................................................................................... 974
ŞEMA 20-3: Hukuka Aykırılık İle Kusur Arasındaki İlişki................................................... 984
ŞEMA 20-4: Kusur Türleri................................................................................................... 1030
ŞEMA 20-5: Kusursuz Sorumluluk...................................................................................... 1075
ŞEMA 20-6: Zarar Çeşitleri.................................................................................................. 1190
ŞEMA 20-7: Yansıyan Zararlar (=Dolaylı Zararlar) ........................................................... 1202
DİKKAT!
Bu kitabın İKİNCİ BASKISI Ocak 2010'da çıktı. İkinci Baskı tanıtımı için burasını tıklayınız
Bu kitabın ÜÇÜNCÜ BASKISI Mayıs 2019'da çıktı. Üçüncü Baskı tanıtımı için burasını tıklayınız
Copyright
(c) Kemal Gözler. 2001-2004. Bu kitaba izin almadan link verilebilir. Ancak, bu kitap, önceden izin almaksızın ne suretle olursa olsun, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, tekrar yayınlanamaz, dağıtılamaz, başka internet sitelerine metin olarak konulamaz. İzin için kgozler[at]hotmail.com adresine başvurunuz. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 21.2.2001 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71 ve 72’nci maddeleri, bir kitabı herhangi bir yöntemle (fotokopi dahil) çoğaltanları, dağıtanları, satanları, elinde bulunduranları, paraya çevrilmeksizin, 2 (iki) yıldan 6 (altı) yıla kadar hapis cezası ve 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırmaktadır.
Alıntılar (İktibas) Konusunda Açıklamalar
Bu kitaptan yapılacak alıntılarda (iktibaslarda) 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 35’inci maddesinde öngörülen şu şartlara uyulmalıdır: (1) İktibas, bir eserin “bazı cümle ve fıkralarının” bir başka esere alınmasıyla sınırlı olmalıdır (m.35/1). (2) İktibas, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla yapılmalıdır (m.35/3). (3) İktibas, belli olacak şekilde yapılmalıdır (m.35/5) [Bilimsel yazma kurallarına göre, aynen iktibasların tırnak içinde verilmesi ve iktibasın üç satırdan uzun olması durumunda iktibas edilen satırların girintili paragraf olarak dizilmesi gerekmektedir]. (4) İktibas ister aynen, ister mealen olsun, eserin ve eser sahibinin adı belirtilerek iktibasın kaynağı gösterilmelidir (m.35/5). (5) İktibas edilen kısmın alındığı yer belirtilmelidir (m.35/5).
5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 21.2.2001 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişik 71’inci maddesinin 4’üncü fıkrası, 35’inci maddeye aykırı olarak “kaynak göstermeyen veya yanlış yahut kifayetsiz veya aldatıcı kaynak” göstererek iktibas yapan kişileri, 4 (dört) yıldan 6 (altı) yıla kadar hapis ve 50 (elli) milyar liradan 150 (yüzelli) milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırmaktadır.
Ayrıca Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulunun 18 Şubat 1981 tarih ve E.1980/1, K.1981/2 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararına göre kararına göre, “iktibas hususunda kullanılan eser sahibinin ve eserinin adı belirtilse bile eser sahibi, haksız rekabet hükümlerine dayanarak Borçlar Kanununun 49. maddesindeki koşulların gerçekleşmesi halinde manevi tazminat isteyebilir”.
Yukarıdaki şartlara uygun olarak alıntı yapılırken bu kitaba şu şekilde atıf yapılması önerilir:
Kemal Gözler, İdare Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2003, 2 Cilt, 2832 Sayfa (www.idare.gen.tr/idarehukuku.htm; 20.04.2004).
Editör: Kemal Gözler
E-Mail: kgozler[at]hotmail.com
Ana Sayfa: www.idare.gen.tr
Son Değişiklik: 15 Kasım 2006