TÜRK İDARE HUKUKU SİTESİ  [www.idare.gen.tr]

 

Kemal Gözler, İdare Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2003,  Cilt II'den alınmıştır.

 

Bölüm 20
İdarenİn Sorumluluğu

 

 

Kemal Gözler

 

PLAN

I. Genel Olarak..................................................................................................................... 929

A. Sorumluluk Türleri........................................................................................................ 929

1. Siyasî Sorumluluk..................................................................................................... 930

2. Cezaî Sorumluluk..................................................................................................... 930

3. Malî Sorumluluk....................................................................................................... 931

a) Medenî Sorumluluk............................................................................................. 931

(1) Akdî Sorumluluk ......................................................................................... 932

(2) Sözleşme Dışı Sorumluluk .......................................................................... 932

b) İdarî Sorumluluk................................................................................................. 935

(1) Akdî İdarî Sorumluluk  ................................................................................. 935

(2) Sözleşme Dışı İdarî Sorumluluk ................................................................... 936

3. Sorumluluk Türleri Arasında Karşılaştırma.............................................................. 937

a) Müeyyideleri Bakımından..................................................................................... 937

b) Muhatapları Bakımından...................................................................................... 937

c) Yetkili Makam Bakımından.................................................................................. 937

d) Sebepleri Bakımından........................................................................................... 937

B. İdarenin Sorumluluğunun Tarihsel Gelişimi.................................................................. 938

1. 1873’ten Önce: Devletin Sorumsuzluğu İlkesi......................................................... 938

2. 1873’ten Sonra: Devletin Sorumluluğu İlkesi........................................................... 940

3. Türkiye’de................................................................................................................ 941

C. “İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu”-“İdarenin Kamu Hukuku Sorumluluğu
(İdarî Sorumluluk)” Ayrımı.......................................................................................... 942

1. İdarenin Özel Hukuk Sorumluluğu........................................................................... 942

a) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinden Doğan Zararlar..................................... 943

b) Sınaî ve Ticarî Kamu Hizmetlerinden Kaynaklanan Zararlar............................. 943

Türkiye’de KİT’lerin Verdiği Zararlardan Kaynaklanan Sorumluluk................ 944

Yargıtayın İçtihadı... 944;    Danıştayın İçtihadı... 945;   Uyuşmazlık Mahkemesinin İçtihadı...946;    Eleştiri     946

c) İdarenin Özel Mallarının İşletilmesinden Kaynaklanan Zararlar........................ 948

d) Fiilî Yol veya Usûlsüz El Koymadan Doğan Zararlar........................................ 948

e) Kamu Görevlilerinin Kişisel Kusurlarından Kaynaklanan Zararlar.................... 948

f) Kanunla Özel Hukuka Tâbi Kılınmış Zararlar (Trafik Kazaları)........................ 948

Türkiye’de İdarenin Motorlu Taşıtlarının Yaptığı Trafik Kazalarından
Doğan Sorumluluğu...................................................................................... 949

İstisna: Trafik Kazalarında Kamu Görevlilerinin Uğradığı Zararlar.............. 950

Yol Kusurlarından Doğan Zararlardan Doğan Sorumluluk ........................... 952

2. İdarenin Kamu Hukuku Sorumluluğu (İdarenin İdarî Sorumluluğu)......................... 952

D. İdarî Sorumluluğun Özerkliği........................................................................................ 953

1. İdarî Sorumluluğun Özel Hukuk Karşısında Özerkliği............................................. 954

2. İdarî Sorumluluğun Adlî Yargı Karşısında Özerkliği................................................ 956

E. Devletin İdarî Nitelikte Olmayan Faaliyetlerinden Dolayı Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu 957

1. Devletin Yasama Faaliyetlerinden Dolayı Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu............... 657

Yasama Organının İdarî Faaliyetleri ........................................................................ 958

Fransa’da... 958;      Türkiye’de.............................................................................. 959

2. Devletin Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu................... 960

Türkiye’de.............................................................................................................. 961

Danıştay Kararları................................................................................................... 961

Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları............................................................. 962

Yargıtay Kararları.................................................................................................... 965

İstisna: Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan Kimselere Tazminat
Verilmesine Dair Kanun..................................................................................... 865

Yargı Fonksiyonuna Yardımcı Nitelikteki Bazı İdarî Faaliyetlerden
(İcra ve İflas ve Tapu Kütükleri) Dolayı Devletin Sorumluluğu........................ 966

3. “Hükûmet Tasarrufları”ndan Dolayı Devletin Sorumsuzluğu................................. 968

Fransa’da ................................................................................................................ 968

a) Yürütme Organının Yasama Organıyla İlişkileri Çerçevesinde Hükûmet Tasarrufları               968

b) Yürütme Organı Diğer Devletlerle İlişkileri Çerçevesinde Hükûmet Tasarrufları ..... 969

c) Uluslararası İlişkilerin Yürütülmesiyle İlgili İşlemler ..................................... 970

Türkiye’de.............................................................................................................. 972

II. Kusurlu Sorumluluk...................................................................................................... 974

Tanımı... 974;    Genelliği... 974;    İstihdam Edenin Sorumluluğu ............................... 975

A. Kusur Kavramı............................................................................. 975

1. Geleneksel Doktrinin Kusur Anlayışı (Hizmet Kusuru: Hizmetin Kötü
İşlemesi, Geç İşlemesi veya Hiç İşlememesi).......................................................... 975

Eleştiri..................................................................................................................... 977

2. Modern Doktrinde Kusur Kavramının Tanımı........................................................ 978

3. Hukuka Aykırılık ve Kusur...................................................................................... 979

a) İdarenin İşlemleri ................................................................................................ 979

b) İdarenin İşlemleri ............................................................................................... 979

aa) “Hukuka Aykırılık=Kusur ”......................................................................... 980

bb) “Hukuka Aykırılığın Yokluğu=Kusurun Yokluğu ”..................................... 980

“Hukuka Aykırılık=Kusur” İlkesinin İstisnaları Var mıdır?.............................. 980

a) Şekil Bakımından Hukuka Aykırılıklar ile Kusur Arasında Eşitlik Yoktur.... 981

b) Esas Bakımından Hukuka Aykırılıklar ile Kusur Arasında Eşitlik Vardır...... 982

Fransa’da 1973’e Kadar İstisna: Basit Değerlendirme Hatası........................... 983

Türkiye’de İstisnalar: “İçtihadî Hata” ve “Olağan Nitelikteki Hukukî
Yanlışlık ve Aykırılıklar” Teorileri............................................................... 983

Türkiye’de “İçtihadî Hata” Teorisi............................................................. 984

Danıştayın “İçtihadî Hata” İçtihadı................................................................... 984

Danıştayın “İçtihadî Hata” İçtihadının Eleştirisi .......................................... 989

AYİM'in “İçtihadî Hata” İçtihadı...................................................................... 992

a) AYİM'in “İçtihadî Hata Teorisi” Kabul Ettiği Kararları.......................... 992

b) AYİM'in “İçtihadî Hata Teorisi” Reddettiği Kararları ............................. 997

c) AYİM’in İçtihadî Hata Teorisini Maddî Tazminat İçin Reddettiği;
ama Manevî Tazminat İçin Uyguladığı Kararları ................................... 997

4. Kusurun İspatı......................................................................................................... 999

Kusur Karinesi Halleri ............................................................................................ 999

B. Ağır Kusur - Basit Kusur Ayrımı.................................................. 1001

1. Genel Olarak........................................................................................................... 1001

İstisnaî Ağırlıkta Kusur......................................................................................... 1001

Tanım.................................................................................................................... 1002

Arandığı Durumlar................................................................................................ 1002

Varlık Nedeni........................................................................................................ 1002

2. Tıbbî Faaliyetler Alanında Ağır Kusur................................................................... 1003

Basit Kusurun Yeterli Olduğu Hâller.................................................................... 1005

3. Acil Yardım, Kurtarma ve Yangın Söndürme Alanlarında Ağır Kusur................... 1006

4. Kolluk Faaliyetleri Alanında Ağır Kusur............................................................... 1007

a) Hukukî Faaliyetler (Kolluk İşlemleri) Alanında Basit Kusur ........................... 1007

b) Maddî Faaliyetler (Kolluk Eylemleri) Konusunda Ağır Kusur........................ 1008

5. Vergi İdaresinde Ağır Kusur................................................................................... 1010

6. Denetim Faaliyetlerinde Ağır Kusur...................................................................... 1011

7. Cezaevi İdaresinde Ağır Kusur............................................................................... 1013

8. Adalet Kamu Hizmetleri Alanında Devletin Sorumluluğu İçin Ağır Kusur........... 1013

a) Adlî Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu................................ 1014

Tarihsel Gelişim............................................................................................... 1014

Dr. Giry Kararı ................................................................................................ 1015

5 Temmuz 1972 Tarihli Kanun ....................................................................... 1016

b) İdari Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu............................... 1017

Türkiye’de Yargı Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu......................... 1017

Türk Danıştayının Ağır Kusur Anlayışı.................................................................... 1019

Türk Danıştayının “Ağır Kusur” Anlayışının Eleştirisi....................................... 1020

Türk Danıştayın “İçtihadî Hata” İçtihatlarında Kullanılan Ağır Kusur Kavramı. 1021

C. Fransa’da Kişisel Kusur - Hizmet Kusuru Ayrımı.......................... 1023

1. Hizmet Kusuru....................................................................................................... 1024

Hizmet Kusurundan Dolayı Kişisel Sorumsuzluk Kuralı (Pelletier Kararı)......... 1024

Hizmet Kusurundan Dolayı Kişisel Sorumsuzluk Kuralının  Nedeni................... 1025

2. Kişisel Kusur.......................................................................................................... 1026

a) Görevin Dışındaki Kusurlar: Saf Kişisel Kusur................................................ 1026

b) Görevin İçinde İşlenmiş Fevkalâde Ağır Kusurlar ............................................ 1027

aa) Kişisel Saikler ............................................................................................. 1027

bb) Aşırılıklar ................................................................................................... 1027

cc) Mazur Görülemeyecek Hatalar .................................................................. 1029

c) Görevin Dışında, Ama Görev Dolayısıyla İşlenen Kusurlar............................ 1029

3. Kişisel Kusur ile Benzer Kavramların Karşılaştırması........................................... 1030

a) Kişisel Kusur ve Suç ......................................................................................... 1030

b) Kişisel Kusur ve Fiilî Yol ................................................................................. 1031

c) Kişisel Kusur ve Hiyerarşik Emir ..................................................................... 1031

d) Kişisel Kusur ve Disiplin Suçu ......................................................................... 1032

4. Kusurların Bağımsızlığı Teorisi.............................................................................. 1032

5. Kusurların Birleşmesi Teorisi................................................................................. 1033

6. Sorumlulukların Birleşmesi Teorisi........................................................................ 1034

1918 Tarihli Lemonnier Kararı ............................................................................. 1036

1949 Tarihli Dlle Mimeur, Defaux, Bethelsemer Kararları .................................... 1037

“Saf Kişisel Kusurlar”da İdarenin Sorumluluğu Yoktur........................................ 1038

Sorumlulukların Birleşmesinin Sonuçları............................................................... 1038

7. Rücu Davaları......................................................................................................... 1039

a) İdarenin Kamu Görevlisine Karşı Rücu Davası Açması ................................... 1039

aa) 1951’e Kadar... 1039;      bb) 1951’den Sonra: Laruelle Kararı................. 1040

b) Kamu Görevlisinin İdareye Karşı Rücu Davası Açması ................................... 1041

D. Türkiye’de Kişisel Kusur-Hizmet Kusuru Ayırımı ve Bunun Sonuçları 1042

1. Hizmet Kusuru....................................................................................................... 1043

Hizmet Kusurunun Teşhisi................................................................................... 1044

2. Kişisel Kusur.......................................................................................................... 1045

a) Kamu Personelinin Suç Niteliğindeki Davranışları ............................................ 1045

b) Yargı Kararlarını Uygulamama .......................................................................... 1047

c) Kamu Görevlilerinin Kötü Niyetli Davranışları ................................................ 1047

3. Kamu Görevlisinin ve İdarenin Sorumlukların Birleşmemesi: Kişisel Kusurdan
Dolayı Kamu Görevlisine Dava Açılamayacağı Kuralı (AY, m.129/5 ve DMK, m.13) 1048

4. AY, m.129/5 ve DMK, m.13’ün Kapsamı............................................................. 1049

5. İYUK, m.28/4’ün, Anayasa, m.129/5’e Uygunluğu Sorunu.................................. 1051

6. AY, m.129/5 ve DMK, m.13’ün Yargı Organları Tarafından Yorumlanması

.... (“Suç Biçimine Dönüşerek İdarî Olma Niteliğini Kaybeden Eylem ve İşlemler”, “İdarî Yetkilerin Kullanma Alanı Dışında Kalan Kusurlar”, “Görev ve Yetki ile Bağdaş-
mayan Kusurlar”, “Hizmetin Gerektirdiği Normal Sınırların Ötesindeki Kusurlar”).. 1053

a) Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları............................................................... 1054

b) Yargıtay Kararları........................................................................................ 1054

c) AYİM Kararları........................................................................................... 1056

7. Anayasa, m.129/5’in Kapsamı İçinde Kalan Kişisel Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmesi ve Dışında Kalan Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmemesi.......................................................................................................... 1056

a) Anayasa, m.129/5’in Kapsamı İçinde Kalan Kişisel Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmemesi     1056

b) Anayasa, m.129/5’in Kapsamı Dışında Kalan Kişisel Kusurlardan Dolayı Sorumlulukların Birleşmesi       1057

Yargı İçtihatları................................................................................................ 1058

8. Uyuşmazlık Mahkemesinin m.129/5’in Kapsamı Dışındaki Kişisel Kusurlardan Dolayı İdareye Karşı Dava Açılamayacağı Yolundaki Kararları............................................................................................................................... 1061

Eleştiri 1... 1063;    Eleştiri 2................................................................................. 1064

9. Rücu Davaları......................................................................................................... 1065

a) İdarenin Kamu Görevlisine Rücu Etmesi.......................................................... 1065

Rücu İdarenin Takdirine mi Bağlı, Yoksa Zorunlu mu?................................... 1066

Uygulanacak Hukuk........................................................................................ 1068

Görevli Yargı Kolu........................................................................................... 1069

b) Kamu Görevlisinin İdareye Rücu Etmesi......................................................... 1069

 

III. Kusursuz Sorumluluk.................................................................. 1071

Tanım......................................................................................................................... 1071

a) Risk İlkesi ......................................................................................................... 1071

b) Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi .................................................................. 1071

Kusursuz Sorumluluğun Özellikleri ........................................................................... 1071

Kusursuz Sorumluluğun Şartları................................................................................. 1073

a) Zararın Anormalliği Şartı ................................................................................... 1074

b) Riskin veya Zararın Özelliği Şartı ..................................................................... 1074

A. Risk Sorumluluğu.................................................................................................... 1075

Tanım......................................................................................................................... 1075

Terminoloji................................................................................................................. 1075

Risk Sorumluluğun Özellikleri .................................................................................... 1076

a) Zararın Ağırlığı ................................................................................................... 1076

b) Riskin İstisnailiği ................................................................................................ 1077

c) Risk Sorumluluğunun Tamamlayıcı Niteliği ......................................................... 1077

d) Kusursuzluk ........................................................................................................ 1077

Risk Sorumluluğu Hâlleri ............................................................................................ 1078

1. Tehlikeli Şeyler....................................................................................................... 1078

a) Patlayıcı Maddeler............................................................................................ 1078

Türkiye’den Örnekler...................................................................................... 1079

b) Ateşli Silahlar.................................................................................................... 1080

Türkiye’den Örnekler...................................................................................... 1082

c) Tehlikeli Bayındırlık Eserleri............................................................................ 1084

aa) Su, Gaz, Elektrik ........................................................................................ 1084

bb) Bunların Dışındaki Bayındırlık Eserleri: Olağanüstü Tehlikeli Bayındırlık Eserleri..... 1085

d) Kan Ürünleri..................................................................................................... 1087

e) Taşıtlar.............................................................................................................. 1087

aa) Uçakların Verdiği Zararlar .......................................................................... 1087

bb) Gemilerin Verdiği Zararlar ......................................................................... 1089

cc) Trenlerin Verdiği Zararlar ........................................................................... 1090

Uyarı.- İdarenin Taşıma Sözleşmesinden Kaynaklanan
Sorumluluğu Özel Hukuka ve Adlî Yargıya Tâbidir............................. 1091

dd) Motorlu Araçların Verdiği Zararlar ........................................................... 1092

Türkiye’de İdarenin Taşıtlarının Verdiği Zararların Tazmini Sorunu................... 1087

2. Tehlikeli Yöntemler................................................................................................ 1094

a) Genç Suçluların Eğitimi : Thouzellier Kararı...................................................... 1094

b) Akıl Hastalarının Deneme Çıkışları: Département de la Moselle Kararı........... 1095

c) Mahkumlara Verilen Çıkma İzinleri: Theys Kararı............................................ 1095

d) Fevkalâde Tehlikeli Tıbbî Yöntemler ................................................................ 1096

3. Tehlikeli Durumlar................................................................................................. 1096

4. Meslekî Riskler: Kamu Personelinin Görevleri Sırasında Uğradığı Zararlar........... 1098

Cames  Kararı........................................................................................................ 1098

Türkiye’de Meslekî Riskler : Kamu Personelinin Görevleri Sırasında Uğradığı Zararların Kusursuz Sorumluluk Esasına Göre Tazmini        1102

..... Danıştay... 1102;      Askerî Yüksek İdare Mahkemesi............................. 1103

5. İdarenin Arızî İşbirlikçilerinin Uğradığı Zararlar.................................................... 1106

6. Bayındırlık Eser ve İşlerinden Üçüncü Kişilerin Uğradığı Zararlar........................ 1113

Örnekler... 1114;    Kullanıcı-Üçüncü Kişi Ayrımı............................................... 1114

7. Toplantı ve Gösterilerden (Sosyal Olaylardan) Dolayı Ortaya Çıkan Zararlar..... 1116

Türkiye’de Toplantı ve Gösteri Yürüyüşlerinden (Sosyal Olaylardan)
Dolayı Ortaya Çıkan Zararların Tazmini Sorunu............................................ 1118

(1) Danıştayın Sosyal Olaylardan Kaynaklanan Zararlardan İdarenin Kusur-
suz Sorumluluk Esasına Göre Sorumlu Olduğu Yolunda Bir Kararı.......... 1118

(2) Danıştayın Sosyal Olaylardan Kaynaklanan Zararlardan İdarenin Kusur-
surlu Sorumluluk Esasına Göre Sorumlu Olduğu Yolundaki Kararları....... 1119

..... Sivas 1 (Futbol Kavgası )......................................................................... 1119

..... Sivas 2 (Çocuk Kavgası )......................................................................... 1119

..... Sivas 3 (Madımak Otelinin Yakılması )................................................... 1120

..... Eleştiri................................................................................................... 1121

(3) Danıştayın Sosyal Olaylardan Kaynaklanan Zararlardan  İdarenin
Sorumlu Olmadığı Yolundaki Kararı.......................................................... 1122

8. Terör Olaylarından Dolayı Ortaya Çıkan Zararlar İdarenin Kusursuz
Sorumluluğu Dahilinde midir?............................................................................... 1123

Türkiye’de Terör Olaylarından Dolayı İdarenin Sorumluluğu Meselesi......... 1125

1993 Öncesi................................................................................................. 1125

1993 Sonrası................................................................................................ 1126

a) 13 Ekim 1993 Tarihli Karar............................................................... 1126

b) 9 Ekim 1995 Tarihli Karar................................................................. 1127

c) 16 Kasım 1995 Tarihli Karar.............................................................. 1128

d) 4 Ekim 1996 Sayılı Karar................................................................... 1129

e) 8 Ekim 1996 Sayılı Karar................................................................... 1129

f) 25 Aralık 1997 Tarihli Karar.............................................................. 1129

g) 28 Mayıs 1998 Tarihli Karar.............................................................. 1129

Eleştiri......................................................................................................... 1130

Özet............................................................................................................. 1135    

Terörist Saldırılardan Doğan Zararlar Devlet Tarafından Tazmin Edilemez mi? 1136

18 Mart 1998 tarihli Uğur Mumcu Kararı  Hakkında Bir Değerlendirme........ 1137

B. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluk... 1141

Tanım......................................................................................................................... 1141

Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi ................................................................... 1141

Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluğun Özellikleri ... 1143

Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluğun Şartları........ 1143

Örnek Karar................................................................................................................ 1144

Kamu Külfetleri Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluk Hâlleri..... 1145

1. Bayındırlık İşlerinin Daimî Zararlarından Dolayı Sorumluluk............................... 1145

Şartları................................................................................................................... 1146

Zarar Çeşitleri....................................................................................................... 1147

a) Ticarî Zararlar .............................................................................................. 1147

b) Kullanım Engelleri ........................................................................................ 1158

c) Değer Düşüklüğü ............................................................................................ 1149

d) Mesafe Uzaması............................................................................................ 1150

Türkiye’de Bayındırlık İşlerinin Daimî Zararlarından  Dolayı İdarenin
Kusursuz Sorumluluğu..................................................................................... 1151

2. Hukuka Uygun İdarî İşlemlerden Dolayı Sorumluluk............................................ 1154

Düzenleyici İdarî İşlemlerden Kaynaklanan Zararların  Kamu Külfetleri
Karşısında Eşitliğin Bozulmasından Dolayı Sorumluluk................................. 1157

Türkiye’den Örnekler........................................................................................... 1158

3. Kanunlardan Dolayı Sorumluluk............................................................................ 1159

4. Uluslararası Andlaşmalardan Dolayı Sorumluluk................................................... 1167

Devletin Sorumsuzluğu (1838-1938): Duchâtelet, Moroge ve Société
Premier et Henry Kararları............................................................................... 1161

Devletin Sorumluluğunun Kabulü (1938): La Fleurette Kararı ............................. 1162

Şartları................................................................................................................... 1163

a) Olumsuz Şartlar: Devletin Sorumluluğu Dışlamamış Olmalıdır................... 1163

b) Olumlu Şartlar: Zarar Özel ve Anormal Olmalıdır...................................... 1165

Azlığı..................................................................................................................... 1165

Türkiye’de............................................................................................................ 1166

IV. İdarenin Sorumluluğunun Şartları........................................................................... 1172

A. Fiil............................................................................................................................. 1173

1. İdarî İşlemler........................................................................................................... 1173

2. İdarî Eylemler......................................................................................................... 1173

B. Kusur......................................................................................................................... 1176

C. Zarar.......................................................................................................................... 1176

1. Ortada Bir “Zarar” Olmalıdır................................................................................. 1176

2. Zarar “Gerçekleşmiş” Olmalıdır............................................................................. 1179

3. Zarar “Kesin” Olmalıdır......................................................................................... 1180

Güncel Zararlar....................................................................................................... 1180

Gelecekteki Zararlar............................................................................................... 1180

Muhtemel Zararlar................................................................................................. 1180

Ciddî Şans Kaybı ..................................................................................................... 1181

Türk Danıştayı Kararları........................................................................................ 1182

4. Zarar “Hukuken Korunan Bir Menfaat”e Yönelik Olmalıdır................................. 1184

Hukuka Aykırı ve Gayri Meşru Durumda Bulunun Kişilerin Uğradıkları
Zararlardan İdare Sorumlu Değildir.................................................................. 1185

Türkiye’de Örnekler............................................................................................. 1185

“Gecekondu Kararları ”.......................................................................................... 1187

5. Zarar, “Parayla Ölçülebilir” Nitelikte Olmalıdır..................................................... 1189

Zarar Çeşitleri....................................................................................................... 1190

a) Maddî Zararlar............................................................................................. 1190

aa) Mala Verilen Zararlar ............................................................................ 1190

bb) Şahsa Verilen Zararlar ........................................................................... 1190

Damnun Emergens - Lucrum Cessans ....................................................... 1192

b) Manevî Zararlar........................................................................................... 1192

aa) Şan, Şeref ve Kişilik Haklarına Verilen Zararlar .................................... 1193

bb) Estetik Zararlar..................................................................................... 1194

cc) Fiziksel Acılar....................................................................................... 1195

dd) Manevî Acılar....................................................................................... 1195

Danıştay ve AYİM'in Manevî Tazminat Anlayışı ..................................... 1198

Manevi Tazminat Miktarının Düşüklüğü Sorunu...................................... 1199

Dolaylı veya Yansıyan Zararların Tazmini Meselesi...................... 1201

Fransa’da.................................................................................................... 1201

Türkiye’de.................................................................................................. 1202

(1) Ölüm Nedeniyle Dolaylı (Yansıyan) Zararlar................................. 1202

(a) Ölüm Nedeniyle Yansıyan Maddî Zararlar  (=Destekten
Yoksun Kalma Tazminatı )......................................................... 1202

(b) Ölüm Nedeniyle Yansıyan Manevî Zararlar ............................... 1203

(2) Bedensel Zararların Yansıması ......................................................... 1206

(a) Bedensel Zararların Yansımasıyla Oluşan Maddî Zararlar......... 1206

(b) Bedensel Zararların Yansımasıyla Oluşan Manevi Zararlar  (Yaralanan veya Sakatlanan Kişinin Yakınlarının Acılarının Tazmini Sorunu )....................................................................................... 1207

6. Zarar “Özel” Olmalıdır........................................................................................... 1209

7. Zarar “Anormal” Olmalıdır.................................................................................... 1211

D. İlliyet Bağı.............................................................................................................. 1213

Tanım......................................................................................................................... 1213

Doğrudan İlliyet Bağı ................................................................................................. 1213

İlliyet Bağını Kesen Hâller......................................................................................... 1217

İlliyet Bağının Bulunmamasının Sonucu ..................................................................... 1217

İlliyet Bağı Konusunda Türk Danıştayının İçtihadı................................................... 1217

Türk Danıştayının Terör Olaylarında İlliyet Bağının Şart Olmadığı
Yolundaki Görüşü ............................................................................................ 1220

V. İdarenin Sorumluluğunun Ortadan Kaldıran veya Azaltan Haller....................... 1221

A. Mücbir Sebep........................................................................................................ 1222

Tanım......................................................................................................................... 1222

Şartları......................................................................................................................... 1222

a) Dışlık................................................................................................................. 1222

b) Öngörülemezlik.................................................................................................. 1222

c) Karşı Konulamazlık (Önlenemezlik )................................................................... 1223

Şartların Kümülatifliği.................................................................................................. 1225

Sonuçları...................................................................................................................... 1226

Mücbir Sebeple İlgili Danıştay Kararları....................................................................... 1226

Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Kararları................................................................... 1227

B. Beklenmeyen Hâl.................................................................................................. 1228

Tanım......................................................................................................................... 1228

Şartları......................................................................................................................... 1229

a) İçlik ................................................................................................................... 1229

b) Öngörülemezlik .................................................................................................. 1229

c) Önlenemezlik ..................................................................................................... 1230

Sonuçları...................................................................................................................... 1231

C. Zarar Görenin Davranışı..................................................................................... 1231

Zarar Görenin Kusuru Konusunda Türk Danıştayının İçtihadı................................. 1333

a) Sorumluluğun Bütünüyle Ortadan Kalkması.................................................... 1233

Doğruluğu Şüpheli Bir Karar........................................................................... 1235

Danıştayın Zarar Görenin Kusuru Konusunda Yanlış Kararları ..................... 1235

Eleştiri.............................................................................................................. 1236

b) Müterafik Kusur Nedeniyle İndirim................................................................. 1237

Zarar Görenin Kusuru Konusunda Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin İçtihadı..... 1238

Sert Tutuma Örnekler........................................................................................... 1238

Yumuşak Tutuma Örnekler................................................................................... 1238

D. Üçüncü Kişinin Davranışı.................................................................................. 1239

Türk Danıştayının Üçüncü Kişinin Kusuru Konusundaki İçtihadı ............................ 1242

Meslekî Risk Hâlinde Üçüncü Kişinin Fiili İdarenin Sorumluluğunu Ortadan Kaldırmaz  (Danıştayın Aksi Yönde Yanlış Kararları)             1242

Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin Danıştayın Üçüncü Kişinin Kusuru
Konusundaki İçtihadı............................................................................................ 1244

Karşılaştırma.................................................................................................................... 1244

VI. Zararın Tazmini........................................................................................................... 1245

A. Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi.............................................................. 1245

1. Görev İkileşmesi Hallerinde Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi............ 1247

2. Birden Fazla Kamu Tüzel Kişisinin İşbirliği Yapması Hâlinde Sorumlu
Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi....................................................................... 1248

a) Arızî İşbirliği ..................................................................................................... 1248

b) Sıkı İşbirliği ....................................................................................................... 1248

c) Yetki Devri Yoluyla İşbirliği ............................................................................. 1249

3. Vesayet Yetkisinin Kullanılması Hâlinde Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi 1249

4. Bir Özel Kişi Tarafından Yürütülen Kamu Hizmetlerinden Doğan Zararlardan Dolayı Sorumlu Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi             1250

5. Arızî İşbirlikçilerinin Yol Açtığı Zararlardan Dolayı Sorumlu Kamu Tüzel
Kişisinin Belirlenmesi............................................................................................ 1250

6. Bayındırlık Eserlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı Sorumlu Olan
Kamu Tüzel Kişisinin Belirlenmesi....................................................................... 1251

7. Bayındırlık İşlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı Sorumlu Kamu
Tüzel Kişisinin Belirlenmesi................................................................................. 1251

Türkiye’de............................................................................................................ 1252

B. Zararın İdareden İstenmesi ve Tazminat Davasının Açılması..................................... 1253

1. İdarî İşlemlerden Doğan Zararlardan Dolayı Tam Yargı Davası Açılması.............. 1254

2. İdarî İşlemlerin İcrasından Doğan Zararlardan Dolayı Tam Yargı Davası Açılması... 1254

3. İdarî Eylemlerden Kaynaklanan Zararlara Karşı Tam Yargı Davası Açılması: Zorunlu İdarî Başvuru ve Ön Karar Alınması           1255

4. İstenen Tazminat Miktarının Belirtilmesi Kuralı................................................... 1255

Tazminatın Miktarını Belirtilmesi İşi Ertelenebilir mi ?........................................ 1256

Dava Açıldığı Sırada Dava Konusu Olan Zararın Miktarının Belirlenmesi
Mümkün Olmaması Durumu ........................................................................... 1256

C. Zararın Tazminine İlişkin İlkeler................................................................................. 1257

1. Nakden Tazmin İlkesi (İdare Aynen Tazmine Mahkûm Edilemez)...................... 1257

İdarenin Kendi İsteğiyle Aynen Tazmine Zorlanması .......................................... 1258

2. İdare Sorumlu Olduğundan Daha Fazlasına Mahkûm Edilemez............................ 1260

3. İstenilenden Fazlasına Hükmedilemez (İstemle Bağlılık Kuralı)............................ 1261

Görevsiz Yargı Yerinden İstenen Tazminattan Daha Fazla Tazminat İstenemez1261

İstemle Bağlılık Kuralının Enflasyon Nedeniyle Doğurduğu Sakınca (Dava Dilekçesinde Belirtilen Zarar Miktarı Güncelleştirilemez )         1262

İstemle Bağlılık Kuralının Doğurduğu Diğer Sakıncalar  (Uğradıkları Zararın Miktarı Konusunda Yanılan Davacıların Durumu )    1264

D. Zararın ve Tazminatın Hesaplanması......................................................................... 1267

1. Tam Tazmin İlkesi................................................................................................. 1267

“Felaketin Özlenir Hâle Getirilmemesi İlkesi ”...................................................... 1268

İndirimler ............................................................................................................... 1269

“Mutasavver Gelir ” Meselesi............................................................................... 1271

Türkiye’de Tazminattan Düşülen ve Düşülmeyen Ödemeler .............................. 1271

a) Danıştayın İçtihadı...................................................................................... 1271

(1) 2330 Sayılı Kanun Uyarınca Yapılan Ödemeler ................................... 1272

(2) Emekli Sandığı Aylıkları ........................................................................ 1272

(3) Yardım Kampanyalarından Toplanan Paralar....................................... 1274

b) Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin İndirmeler Konusundaki İçtihadı....... 1274

(1) Tazminattan Düşürülenler .................................................................... 1274

(2) Tazminattan Düşürülmeyenler ............................................................. 1274

2. Zararın Hesaplanma Tarihi..................................................................................... 1275

a) Mallara Verilen Zararlar  (Veuve Pascal Kararı )................................................ 1276

b) Kişilere Verilen Zararlar  (Veuve Aubry  ve Veuve Lefèvre  Kararları)................ 1277

Türkiye’de Zararın Hesaplanma Tarihi................................................................ 1277

a) Manevî Zararların Hesaplanma Tarihi ......................................................... 1277

b) Maddî Zararların Hesaplanma Tarihi .......................................................... 1278

Zararın Hesaplanma Tarihi ile Faizin Başlangıç Tarihi Arasındaki İlişki.............. 1279

4. Zararın Hesaplanması Yöntemi (Mahkeme veya Bilirkişi Tarafından Hesaplama).. 1279

a) Manevî Zararların Mahkeme Tarafından Takdir Edilmesi ................................ 1279

b) Maddi Zararların Hesaplanması ....................................................................... 1280

aa) Maddi Zararların Mahkeme Tarafından Belirlenmesi ................................ 1280

bb) Maddi Zararların Bilirkişi Tarafından Hesaplanması ................................ 1281

Tazminatın İdarece Hesaplanması ........................................................................ 1282

5. Nakdi Tazminatın Türünün Belirlenmesi: Sermaye veya İrat Şeklinde Tazminat... 1284

İrat Şeklindeki Tazminatlarda Endeksleme ........................................................... 1285

Türkiye’de Tazminatın Sermaye veya İrat Şeklinde Olması................................ 1285

6. Faiz......................................................................................................................... 1287

Faiz Yürütülmesi Zorunlu Değildir: Maktuen Tazminat ........................................... 1287

Önemi ve Gereği..................................................................................................... 1288

Manevî Tazminata Faiz Yürütülmesi Sorunu ........................................................... 1289

İstenmesi Gerekir................................................................................................... 1290

Faizin Başlangıç Tarihi .......................................................................................... 1291

a) Faizin Olay [=Zarar] Tarihinden İtibaren Başlatılmasını Kabul Eden
Karar Örnekleri .......................................................................................... 1291  

b) İdareye Yapılan Başvuru Tarihinden İtibaren Faizin Başlatılmasını
Kabul Eden Kararlar .................................................................................... 1292

c) İdareye Yapılan Başvurunun Reddi (Temerrüt) Tarihinden İtibaren
Faizin Başlatılmasını Kabul Eden Kararlar .................................................... 1293

d) Davanın Açıldığı Tarihten İtibaren Faizin Başlatılmasını Kabul
Eden Kararlar .............................................................................................. 1293

Mürekkep Faiz Yürütülemez ................................................................................ 1294

Faizin Oranı: “Kanunî Faiz ”................................................................................. 1294

Kanunî Faiz Oranları Konusunda Uygulama........................................................ 1294

a) 4 Aralık 1984’ten Önce: % 5........................................................................ 1295

b) 4 Aralık 1984 - 31 Aralık 1997: %30........................................................... 1295

c) 1 Ocak 1998 - 31 Aralık 1999: %50............................................................. 1295

d) 1 Ocak 2000-31 Haziran 2002: % 60............................................................ 1295

e) 1 Temmuz 2002-1 Nisan 2003: % 55........................................................... 1295

f) 1 Nisan 2003’ten İtibaren: Aylık % 2.5......................................................... 1295

g) 1 Ocak 2004 tarihinden İtibaren................................................................... 1295

Yabancı Para Cinsinden Tazminat İstenemez ....................................................... 1297

Enflasyon Oranında Faiz  Yürütülmesi de İstenemez............................................ 1298

Kanunî Faiz ile Reeskont Faizi Arasındaki Farkın Ayrıca Tazmini İstenemez mi?... 1299

İkinci Bir Dava Açılabilir mi?................................................................................ 1299

Bakanlar Kurulunun Kanunî Faiz Oranın Artırmamasından Dolayı Bakanlar Kuruluna Karşı Dava Açılamaz mıydı?    1300

Anayasa Mahkemesinin 15 Aralık 1998 Tarih ve E.1997/34, K.1998/79
Sayılı Kararı..................................................................................................... 1300

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin 9 Temmuz 1997 Tarihli
Akkuş/Türkiye Kararı  (60/1997, 679/869)....................................................... 1301

Fransa’da Faiz ....................................................................................................... 1302

7. Sonradan Ortaya Çıkan Zararlar ve Zararın Sonradan Ağırlaşması........................ 1303

İdarenin Sorumluluğuyla İlgili Ek Bibliyografya .................................................................. 1308

 

 

 

Açıklama için şu kitaplara bakınız:

Kemal Gözler, İdare Hukuku,
Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları,
2003,  2 Cilt (2834 sayfa)
[Tanıtım ve Bazı Bölümler] 		Kemal Gözler, İdare Hukuku
Dersleri, Bursa, Ekin Kitabevi
Yayınları, 2005,  XVI+672 s.
[Tanıtım ve Bazı Bölümler]		 Kemal Gözler, İdare Hukukuna
Giriş, Bursa, Ekin Kitabevi
Yayınları, 2005,  XVI+304 s.
 [Tanıtım ve Bazı Bölümler]

 

Editör: Kemal Gözler

E-Mail: kgozler@hotmail.com

Ana Sayfa: www.idare.gen.tr