TÜRK İDARE HUKUKU SİTESİ [www.idare.gen.tr]
|
TÜRK İDARE HUKUKU SİTESİ [www.idare.gen.tr] |
|
Kemal Gözler, İdare Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2003, Cilt I'den alınmıştır.
Bölüm
3
İdarî teşkİlâta hâkİm Olan Temel İlkeler
Kemal Gözler
I. Merkezden Yönetim İlkesi..................................................................................... 115
A. Tanımı........................................................................................................................... 115
B. Merkezden Yönetimin Özellikleri................................................................................. 116
C. Merkezden Yönetimin Yararları.................................................................................... 117
D. Merkezden Yönetimin Sakıncaları................................................................................ 118
E. Yetki Genişliği İlkesi..................................................................................................... 119
II. Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet) İlkesi........................................... 120
A. Genel Olarak (Terminoloji, Tanım, Anayasal Dayanak).............................................. 121
B. Yerinden Yönetimin Varlık Şartları............................................................................... 122
1. Tüzel Kişilik............................................................................................................. 122
2. Personel Bağımsızlığı................................................................................................ 122
3. Malî Bağımsızlık...................................................................................................... 122
C. Yerinden Yönetim ile Federalizm Arasındaki Farklar................................................... 123
D. Yerinden Yönetimin Çeşitleri........................................................................................ 124
1. Yer Yönünden Yerinden Yönetim (Mahallî
Adem-i Merkeziyet):
Yerel Yönetimler (Mahallî
İdareler).........................................................................
124
2. Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim (Hizmet Adem-i Merkeziyeti).................... 126
- Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşları ile Yer Yönünden Yerinden Yönetim Kuruluşları Arasındaki Farklılıklar 128
a) Hizmete Tüzel Kişilik Tanınması-İnsan Topluluğuna Tüzel Kişilik Tanınması 128
b) Mal Topluluğu-Kişi Topluluğu.......................................................................... 128
c) Organlarının Göreve Geliş Şekli.......................................................................... 128
d) Faaliyet Konuları: Genel Yetki-Uzmanlık İlkesi................................................ 128
E. Yerinden Yönetim Yarar ve Zararları............................................................................. 129
1. Yerinden Yönetimin Yararları................................................................................... 129
2. Yerinden Yönetimin Sakıncaları................................................................................ 130
III. Kamu Tüzel Kişiliği.............................................................................................. 131
A. Genel Olarak Kişilik Kavramı....................................................................................... 132
1. Gerçek Kişiler........................................................................................................... 132
2. Tüzel Kişiler ............................................................................................................ 132
a) Özel Hukuk Tüzel Kişileri.................................................................................. 132
.... aa) Kişi Toplulukları.......................................................................................... 133
.... bb) Mal Toplulukları......................................................................................... 133
b) Kamu Hukuku Tüzel Kişileri............................................................................. 133
.... aa) Kamu İdareleri.............................................................................................. 133
.... bb) Kamu Kurumları ......................................................................................... 133
Kamu Tüzel Kişileri Ile Özel Hukuk Tüzel Kişileri Arasındaki Bazı Farklılıklar....... 134
B. Kamu Tüzel Kişileri...................................................................................................... 134
1. Devlet....................................................................................................................... 135
Yasama ve Yargı Organlarının Devlet Tüzel
Kişiliğinden Ayrı Bir Tüzel
Kişiliği Var mıdır
?..............................................................................................
136
2. Diğer Kamu Tüzel Kişileri....................................................................................... 137
3. Devlet ile Diğer Kamu Tüzel Kişilerinin Karşılıklı Durumları................................. 138
a) Kendi Kendini Düzenleme Yetkisi...................................................................... 138
b) Vesayet İlişkisi................................................................................................... 138
c) Eşitlik veya Özerklik Durumu............................................................................ 138
d) Yetki Dağılımı..................................................................................................... 139
C. Kamu Tüzel Kişiliğinin Belirlenmesi (Kamu Tüzel Kişilerinin Özel Hukuk Tüzel Kişilerinden Ayrılması Sorunu) 140
1. Anayasayla veya Kanunla Nitelendirme.................................................................. 140
a) Anayasayla Nitelendirme.................................................................................... 140
b) Kanunla Nitelendirme ........................................................................................ 140
2. Anayasayla veya Kanunla Nitelendirme Yoksa....................................................... 141
a) Birinci Şart: Tüzel Kişi, Devlet Tarafından Kurulmuş Olmalıdır....................... 142
.... aa) Tüzel Kişi, Yasama Organı Tarafından Kanunla Kurulmuş Olmalıdır......... 142
.... bb) Veya Tüzel Kişi, Kanunun Açıkça
Verdiği Yetkiye Dayanılarak İdare
Tarafından Bir İdarî İşlemle Kurulmuş
Olmalıdır........................................ 142
b) İkinci Şart: Tüzel Kişi, Kamu Gücü Ayrıcalıklarıyla Donatılmış Olmalıdır...... 143
Örnekler........................................................................................................................ 145
Uyarı 1: Kamu Tüzel Kişisi, Bazı Yönleriyle
Özel Hukuka Tâbi
Tutulmuş
Olabilir....................................................................................................
146
Uyarı 2: Kamu Tüzel Kişiliğinin Tanımında Kamu
Yararı Amacı veya
Kamu Hizmeti Kriteri Belirleyici Değildir
............................................................. 147
Uyarı 3: Kamu Gücü Ayrıcalıkları Kriteri Tek Başına Yeterli Değildir....................... 147
Uyarı 4: Bir Tüzel Kişiye İdare Hukukunun
Uygulanması, Onun
İşlemlerinin İdarî Yargıya Tâbi Olması, Onun Bir Kamu Tüzel Kişisi
Olduğu Anlamına
Gelmez.......................................................................................
147
Meslek Kuruluşları Bir Kamu Tüzel Kişisi Olamaz............................................... 148
Özel Üniversiteler Kamu Tüzel Kişisi Olamaz...................................................... 149
D. Kamu Tüzel Kişiliğine Sahip Olan ve Olmayan Teşkilâtlar......................................... 150
E. Kamu Tüzel Kişilerinin Türleri..................................................................................... 150
1. Merkezden Yönetim-Yerinden Yönetim Tüzel Kişileri........................................... 151
2. Kamu İdareleri-Kamu Kurumları.............................................................................. 151
a) Kişi Topluluğu-Mal Topluluğu.......................................................................... 152
b) Organlarının Göreve Geliş Şekli: Seçimle-Atamayla........................................... 152
c) Genel Yetki-Sınırlı Yetki (Uzmanlık İlkesi)........................................................ 153
Uyarı 1: “Kamu Kuruluşu ” Diye Ayrı Bir Kamu Tüzel Kişiliği Kategorisi Yoktur... 154
Uyarı 2: Üçüncü Bir Tür Kamu Tüzel Kişisi Yoktur.................................................. 155
F. Kamu Tüzel Kişiliğine Sahip Olmanın Sonuçları.......................................................... 156
1. Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Sonuçları................................................................... 156
2. Kamu Tüzel Kişiliğe Sahip Olmanın Sonuçları........................................................ 157
IV. İdarenin Bütünlüğü İlkesi: Hiyerarşi ve Vesayet........................... 160
İdarenin Bütünlüğü İlkesine Niçin İhtiyaç Vardır?............................................................ 160
A. Hiyerarşi..................................................................................... 161
1. Kavram..................................................................................................................... 162
2. Hiyerarşik Amir....................................................................................................... 162
a) En Yüksek Hiyerarşik Amir Kimdir?.................................................................. 163
b) Merkezî İdarede En Yüksek Hiyerarşik Amir Kimdir?...................................... 163
.... aa) Bakan, Bakanlığın En Yüksek Hiyerarşik Amiridir...................................... 164
.... bb) Başbakan, Bakanların Hiyerarşik Amiridir.................................................. 165
3. Hiyerarşik Gücün Kapsamı...................................................................................... 166
a) Kişiler Üzerinde Hiyerarşik Yetkiler.................................................................. 166
.... aa) Memuriyet Durumuna İlişkin İşlemler Yapma Yetkisi................................ 166
.... bb) Disiplin Yetkisi............................................................................................ 167
.... cc) Görev Bölüşümü.......................................................................................... 167
.... dd) Emir ve Talimat Verme Yetkisi.................................................................... 167
.... Kanunsuz Emir............................................................................................ 167
b) İşlemler Üzerinde Hiyerarşik Güç...................................................................... 168
.... aa) İptal Yetkisi.................................................................................................. 168
.... bb) Düzeltme Yetkisi......................................................................................... 168
.... cc) İkame Yetkisinin Yokluğu............................................................................ 168
4. Hiyerarşi Yetkisinin Özellikleri................................................................................ 169
a) Hiyerarşi Yetkisi Aynı Kamu Tüzel Kişisi İçinde Geçerli Bir Yetkidir............. 169
b) Hiyerarşi Yetkisi, Bir “Genel Yetki”dir.............................................................. 169
c) Hiyerarşi Yetkisi
, Kendiliğinden veya İlgililerin Başvurusu Üzerine
Kullanılabilir.......................................................................................................
169
d) Hiyerarşi Yetkisinin Kullanılması Belirli Bir Sebebe Bağlı Değildir................... 170
e) Hiyerarşi İlişkisinde, Astın İdarî Veya Yargısal Bir Başvuru Hakkı Yoktur...... 170
f) Hiyerarşi Yetkisi Vazgeçilemeyen Bir Yetkidir................................................... 170
5. Hiyerarşi Yetkisine Tâbi Olmayanlar....................................................................... 171
a) Hakimler Hiyerarşik Denetime Tâbi Değildir..................................................... 171
b) Askerler, Askerî Hiyerarşiye Tâbidir................................................................. 171
c) Merkezî İdare İçindeki Teknik Uzmanların,
Uzmanlıkları Dahilindeki
Faaliyetleri Üzerinde Hiyerarşi Yetkisi
Kullanılamaz....................................... 172
d) Üniversite Öğretim Elemanlarının Eğitim,
Öğretim ve Bilimsel
Araştırma Faaliyetleri Üzerinde Hiyerarşi Yetkisi Kullanılamaz
..................... 172
Hiyerarşiyle İlgili Bazı Danıştay Kararları .................................................................. 172
B. İdarî Vesayet.......................................................................................................... 173
1. İdarî Vesayetin Amacı, Dayanağı, Tanımı................................................................ 174
2. İdarî Vesayetin Özellikleri........................................................................................ 175
a) İdarî Vesayet İstisnaî Nitelikte Bir Yetkidir....................................................... 175
b) İdarî Vesayet Kanunla Verilir............................................................................. 175
c) İdarî Vesayet Dar Yoruma Tâbi Tutulur ............................................................ 177
d) İdarî Vesayet, Emir ve Talimat Verme
Yetkisi İle Düzeltme Yetkisini
Kural Olarak
İçermez.........................................................................................
179
3. Hiyerarşi ile İdarî Vesayet Arasındaki Farklar......................................................... 180
4. İdarî Vesayet - Medenî Vesayet Karşılaştırması...................................................... 180
5. Vesayet Makamının Sahip Olduğu Yetkiler (İdarî Vesayet Yetkisinin Kapsamı).. 181
a) Kişiler Üzerinde İdarî Vesayet Yetkileri:
Geçici Olarak Görevden
Uzaklaştırma......................................................................................................
182
.... aa) Mahallî İdare Organlarının Geçici Olarak Görevden Uzaklaştırılması......... 182
.... bb) Meslek Kuruluşlarının Sorumlu
Organlarının Geçici Olarak
Görevden
Uzaklaştırılması...........................................................................
182
b) İşlemler Üzerinde İdarî Vesayet Yetkileri:
İptal, Onama, Değiştirerek
Onama ve Erteleme
Yetkileri..............................................................................
183
.... aa) İptal Yetkisi.................................................................................................. 183
.... bb) Onama Yetkisi............................................................................................. 183
.... cc) Erteleme Yetkisi........................................................................................... 185
.... dd) Düzeltme Yetkisi......................................................................................... 186
.... ee) Tekrar Görüşülmesini İsteme Yetkisi........................................................... 187
Vesayet Yetkisinin İçermediği Yetkiler................................................................... 188
6. Hukukîlik ve Yerindelik Açısından Vesayet Denetimi............................................. 188
7. Vesayet Makamının İşlemlerinin Hukukî Niteliği ve Yargısal Denetimi.................. 189
a) İptal Kararı.......................................................................................................... 189
b) Onama Kararı...................................................................................................... 189
Açıklama için şu kitaplara bakınız:
|
|
|
|
|
Kemal Gözler, İdare Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2003, 2 Cilt (2834 sayfa) [Tanıtım ve Bazı Bölümler] |
Kemal Gözler, İdare Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2005, XVI+672 s. [Tanıtım ve Bazı Bölümler] |
Kemal Gözler, İdare Hukukuna Giriş, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2005, XVI+354 s. [Tanıtım ve Bazı Bölümler] |
Editör: Kemal Gözler
E-Mail: kgozler@hotmail.com
Ana Sayfa: www.idare.gen.tr
